فرصت تعریف “سیاست همسایگی“ با دولت های عربی خلیج فارس

درآمد

 در جریان بودن مذاکرات ایران و عربستان سعودی، حضور دولت های عربی خلیج فارس در مراسم تحلیف ریاست جمهوری سید ابراهیم رئیسی و میزبانی بغداد از نشست بین المللی امنیت منطقه ای باعث شده تا افق های همکاری میان تهران و دول عربی بیش از پیش پدیدار شود و رنگ واقعیت به خود بگیرد. در این چارچوب اهمیت همکاری با همسایگان عربی در دوره کنونی در خنثی­کردن تهدیدات رژیم صهیونیستی در برجسته سازی ادارک تهدید ایران، مدیریت تنش فراگیر با عربستان قابل تعریف و پیاده سازی است و می بایست دولت جدید ایران، این فرصت به وجود آمده را تبدیل به دستاوردهای میدانی نماید.

ابعاد

ابعاد این تحول را  می توان در سه متغیر زیر مورد تبیین قرار داد که نقش مهمی در شکل­ دهی به چارچوب همکاری بین ایران و دولت های عربی خلیج فارس می تواند داشته باشد:

میزبانی بغداد از نشست امنیت منطقه ای

تازه ترین تحول سفر وزیر خارجه عراق به تهران و تقدیم دعوتنامه نخست وزیر عراق برای حضور رئیس جمهور جدید ایران در نشست بین المللی بغداد با موضوع امنیت منطقه ای است. فواد حسین وزیر خارجه عراق پیشتر و در روز یکشنبه 17 مرداد- 8 آگوست با سفر به آنکارا و ریاض این دعوتنامه را به سران ترکیه و عربستان تحویل داده بود.

این نشست که قرار است اواخر آگوست با حضور کشورهای عربی چون مصر، اردن و امارات و کشورهای غربی برگزار شود، نقش مهمی در نزدیک کردن دیدگاه های ایران و عربستان از یکسو و عربستان و ترکیه از سوی دیگر دارد. از این رو لازم است تا فارغ از اینکه عربستان در چه سطحی در این نشست حضور یابد، سید ابراهیم رئیسی با حضور در این نشست مهم، زمینه را برای چند موضوع راهبردی فراهم کند.

موضوع اول فراهم کردن بسترهای در حال جریان مذاکرات ایران و عربستان و هدایت آن به کانال تماس ­های مستقیم است که اگر محمد بن سلمان ولیعهد عربستان در این نشست حاضر شود، مذاکرات دوجانبه سطح بالا را رقم زند و اگر عربستان در سطح وزیر خارجه شرکت کرد، وزیر خارجه دولت رئیسی، نشست دوجانبه را با فیصل بن فرحان همتای سعودی برگزار کند. اهمیت این نشست دوجانبه در حاشیه نشست بغداد فرصت ممتازی در گذار از وضع موجود و به دست گرفتن ابتکار عمل از سوی تهران می تواند باشد.

موضوع دوم حضور سید ابراهیم رئیسی در اولین سفر خارجی خود به عراق، تاکیدی بر نقش تاثیرگذار بغداد در سیاست خارجی ایران، سیاست همسایگی و راهبرد مقاومت است.

موضوع سوم، دیدار با طرف ترکیه ­ای چه در سطح رئیس­ جمهور و چه در سطح وزیرخارجه است که فرصت مناسبی برای بازتعریف روابط در دوره پیش رو به خصوص هدف­ گذاری تجارت 50 میلیارد دلاری بین دو کشور است که بارها از سوی مقامات ارشد ایران و ترکیه مورد تاکید قرار گرفته است.

موضوع چهارم هم تماس های احتمالی با مصر و اردن دو بازیگر مهم در آسیای غربی و شمال آفریقاست که می بایست در دوره جدید، سیاست خارجی ایران توجه مورد انتظار را نسبت به اهمیت این دو بازیگر مبذول نماید.

موضوع پنجم ارسال پالس مثبت به جامعه جهانی ناظر به رویکرد تعاملی دولت جدید برای ثبات­سازی در منطقه و اولویت توسعه روابط با همسایگان و کاهش تاثیر تحریم ­ها و تاثیر مستقیم آن بر تقویت موضع ایران در روند مذاکرات وین است. مخصوصا آن­که در شرایط کنونی تلاش بر آن است تا ایران به عنوان ترک­کننده میز مذاکرات وین جلوه داده شود.

حضور دولت های عربی در مراسم تحلیف

دومین زمینه ای که می تواند سیاست همسایگی دولت رئیسی را در دوره پیش­رو تضمین کند، تمایل طرف مقابل به گشودن صفحه جدید با تهران پس از یک دوره تنش فراگیر و تصاعد بحران در روابط دو سوی ساحل خلیج فارس است. حضور هیئت ­های امارات، بحرین در کنار هیئت­ های عمان، قطر و کویت در مراسم تحلیف سید ابراهیم رئیسی نشان داد که بحرین و امارات نیز علی رغم سال ­ها همراهی عربستان در جنگ رسانه ­ای، سیاست تحریم، فشار حداکثری و همفکری با رژیم صهیونیستی در ضربه زدن به محور مقاومت، علاقه مند هستند تا در دوره جدید از فرصت تغییر دولت در ایران در جهت مدیریت تنش استفاده کنند.

در واقع باید میزانی از استقلال در سیاست خارجی را برای بحرین در عین همگرایی با عربستان قائل بود، که از همین فرصت می توان برای نزدیک کردن دیدگاه ­ها و حتی بازگشایی سفارت خانه­ های دو کشور استفاده کرد.

در این میان و با توجه به برقراری تماس­ ها میان ایران و امارات از سال 98 و ادامه آن در سال 99، می توان امارات را نیز در مدار دیپلماسی جدید قرار داد و روابط سیاسی را به سطح سفارتخانه و روابط اقتصادی را به حجم تجاری در دوره های قبلی رساند. اهمیت روابط با امارات و وارد کردن ابوظبی به مدار همکاری های دوجانبه می تواند ایجاد کننده منافع قابل ملموس باشد.

مذاکرات ایران و عربستان

و سومین متغیر تعیین کننده در جریان بودن مذاکرات ایران و عربستان سعودی است که نقش مهمی در موفقیت سیاست همسایگی خواهد داشت. با توجه به برگزاری چند دور این گفت وگوها به میزبانی بغداد، می بایست دور جدید مذاکرات را پس از استقرار قوه مجریه کلید زد و روند در جریان را با ابتکارات تیم سیاسی و امنیتی تبدیل به چارچوب های قابل اتکا و عملیاتی نمود. به نظر می رسد حفظ علی شمخانی در جایگاه دبیر شورای عالی امنیت ملی در دولت رئیسی، مرتبط با تداوم سیاست مذاکره و به سرانجام رساندن خطوط آغاز شده در ارتباط با عربستان است.

اهداف و تاثیرات

طبیعتا تعریف سیاست همسایگی و پیشبرد آن با توجه به سه متغیر ذکر شده در سطور بالا دارای تاثیرات قابل توجه و در ارتباط با چند هدف مهم است:

خنثی سازی و موازنه تهدید با رژیم صهیونیستی

مهم ترین اثر تعریف سیاست همسایگی خنثی سازی تهدیدات رژیم صهیونیستی و موازنه سازی در مقابل سیاست در حال گسترش آن در خلیج فارس با تاکید بر ادراک تهدید ایران، جهانی سازی تهدیدات موشکی و پهپادی ایران و تاکید مضاعف بر موضوع امنیت دریایی برای همراه­کردن بازیگران ذی­نفوذ در خلیج فارس است.

تمرکز رژیم صهیونیستی بر اعراب خلیج فارس در ماه ها و سال های آینده شدت بیشتری پیدا خواهد کرد و می بایست اقدامات متوازن و خنثی­کننده برای این منظور را مدنظر قرار داد و اساسا ابتکار عمل منطقه ای در حوزه خلیج فارس به ویژه در حوزه سیاسی را به دست گرفت.

یکی از مهم ترین اهداف دولت رئیسی می بایست جداسازی دولت های عربی خلیج فارس از سیاست رژیم صهیونیستی در حضور فعالانه در خلیج فارس باشد. می باید با در هم شکستن تصویر ایجاد شده از تهدید ایران، تهدید واقعی را برای اعراب مجسم ساخت و همزمان هشدارهای هوشمندانه و ظریف نسبت به هزینه بردار بودن هرگونه همراهی با تل­آویو در خلیج فارس به طرف عربی را برجسته ساخت.

مدیریت تنش فراگیر با عربستان سعودی

دومین هدف، مدیریت تنش با عربستان پس از سال­ ها تصاعد بحران است. پتانسیل بحران آفرینی عربستان را باید در فرآیند توازن قرار داد و نقش منفی آن در تبلیغات رسانه­ای، حمایت از گروه­های سلفی و تروریستی، سیاست تحریم، بازار نفت، خریدهای تسلیحاتی و شبکه سازی و اتحاد و ائتلاف را در روند معکوس قرار داد. طبیعتا بازگشت طرف سعودی به روابط دوجانبه همچنین می تواند موفقیت مدیریت تنش با همسایگان و تنش هایی با مقیاس عربی را با موفقیت بیشتری تضمین کند.

از این رو دولت جدید ایران می بایست از فضای شکل یافته و در حال تقویت کنونی، برای مدیریت دو چالش موجود بهره حداکثری را برده و با بن بست شکنی و غلبه یافتن بر موانع ادراکی و ساختاری، سیاست همسایگی و تاکید بر اولویت همسایگان را ضمن عینیت بخشی، تبدیل به دستاوردهای نتیجه بخش نماید.

منابع پژوهش در دفتر اندیشکده موجود است .