اختلافات سیاسی و فرقه‌ای، مانعی برای کامیابی ترکمن‌های عراق در انتخابات
از سال ۱۳۸۴/ ۲۰۰۵ که احزاب ترکمن پیش از انتخابات، جبهه‌ی متحد تشکیل دادند، ائتلاف جبهه‌ی ترکمن‌های متحد عراق اولین‌بار است که با فهرستی واحد در انتخابات شرکت می‌کند. مشارکت ترکمن‌های شیعه همچنین حاکی از آن است که علی‌رغم اختلاف بر سر روابط با ایران و ترکیه، هماهنگی سیاسی بیشتری میان گروه‌های ترکمن به وجود آمده است. با این حال، ممکن است فقدان یک رهبر کاریزماتیک واحد که بتواند به فرقه‌گرایی درون‌جمعی پایان دهد، و رقابت‌های آنکارا و تهران را متعادل سازد، توانایی رهبران سیاسی ترکمن‌ها را برای اعمال نفوذ در بغداد محدود می‌کند.
بعد از اعراب و کردها، ترکمن‌ها سومین گروه قومی در عراق، و دومین گروه قومی در منطقه‌ی کردستان محسوب می‌شوند. تخمین‌زده می‌شود که در عراق دو میلیون ترکمن زندگی می‌کند که جمعیتشان به طور مساوی میان شیعیان و اهل سنت تقسیم شده است.
تعداد ناکافی نمایندگان ترکمن‌ها در سیستم سیاسی عراق، امکان تشکیل یک جبهه‌ی واحد را از ترکمن‌ها گرفته است. بر اساس سیستم سهمیه‌بندی قومی-فرقه‌ای که آمریکایی‌ها در پی حمله‌ی ۱۳۸۱/ ۲۰۰۳ به عراق، ارائه کردند، باید رئیس‌جمهور عراق فردی کُرد، نخست‌وزیر شیعه، و رئیس پارلمان سنی باشد. هرچند تقسیم‌بندی کرسی‌های پارلمانی، تعداد مناسبی نماینده را برای جمعیت‌های کرد، شیعه و سنی عراق تضمین می‌کند، اما در زمان معرفی این سیستم، ترکمن‌ها اقلیت محسوب می‌شدند و بنابراین بر اساس جمعیتشان هیچ سهمی نمی‌بردند.
گرفتار میان ایران و ترکیه
اقوام ترکمن، از نظر وابستگی‌های سیاسی میان ایران و ترکیه گرفتار شده‌اند. در مورد ترکیه، در پی انحلال امپراتوری عثمانی، جنگ ایران و عراق در سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷/ ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۸، بحران خلیج فارس در سال ۱۳۶۹/ ۱۹۹۱، حمله‌ی آمریکا و متحدانش به عراق در سال ۱۳۸۱/ ۲۰۰۳ و ظهور داعش، اوضاع جامعه‌ی ترکمن‌ها وخیم‌تر شده است. موج مهاجرت ترکمن‌ها به ترکیه، آنکارا را بر آن داشت تا جبهه‌ی ترکمن‌های عراق را در سال ۱۳۷۴/ ۱۹۹۵ به منظور بهبود روابط بین دولت ترکیه و جمعیت ترکمن‌های این کشور تأسیس کند.
در رابطه با ایران، ترکمن‌های شیعه، در سیاست برجسته بوده‌اند، به ویژه در دورانی که آیت‌الله العظمی محسن الحکیم (۱۲۶۸ تا ۱۳۴۹/ ۱۸۸۹ تا ۱۹۷۰) عالی‌ترین مرجع دینی شهر مقدس نجف در عراق بود. در سال ۱۳۶۱/ ۱۹۸۲، آیت‌الله محمدباقر حکیم (۱۳۱۸ تا ۱۳۸۲/ ۱۹۳۹ تا ۲۰۰۳) -فرزند آیت‌الله العظمی حکیم- در حالی که در ایران در تبعید به سر می‌برد، مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق را با هدف سرنگونی رژیم بعث و تأسیس یک جمهوری اسلامی بنا نهاد. شمار زیادی از ترکمن‌های شیعه که به دلیل ظلم و ستم حکومت بعث به ایران مهاجرت کرده بودند، اکنون گروه فشاری هستند که بر سیاست عراق تأثیر می‌گذارند.
در حالی که حمله‌ی آمریکا و متحدانش به عراق دامنه‌ی نفوذ منطقه‌ای ایران را گسترش داد، ترکیه به ویژه در اولین سال‌های اشغال آمریکا از معادله کنار گذاشته شد. یک سیاستمدار با نفوذ ترکمن که نخواست نامش فاش شود، پیشتر به نویسنده گفته بود که “آمریکا ترکمن‌ها را مجازات کرد و آن‌ها را از سیاست عراق کنار گذاشت”، چراکه ترکیه در سال ۱۳۸۱/ ۲۰۰۳ اجازه نداده بود آمریکا در خاک این کشور به صدام حسین حمله کند. روابط ایالات متحده و ترکیه در تیر ۱۳۸۲/ژوئیه‌ی همان سال، هنگامی که نیروهای آمریکایی ۱۱ سرباز ترک را در سلیمانیه دستگیر کردند، به پایین‌ترین حد خود رسید.
تلاش‌های ترکیه برای مقابله با به حاشیه‌رانده‌شدن سنی‌های عراق، پس از سال ۱۳۸۱/ ۲۰۰۳، در مقابل توجه ایران به گروه‌های شیعه، این تصور را که ترکیه حامی ترکمن‌های سنی است، تقویت کرد. این اتفاق در حالی رخ داد که آنکارا مدت‌هاست تأکید کرده است که سیاستش در قبال ترکمن‌های عراق نه به دلیل فرقه‌گرایی، بلکه به دلیل تبار تاریخی مشترک است.
اختلافات، عامل محدودیت نفوذ ترکمن‌ها
فقدان وحدت، ظرفیت ترکمن‌ها را برای تأثیرگذاری بر سیاست در بغداد محدود کرده است. در انتخابات پارلمانی قبلی در سال ۱۳۹۷/ ۲۰۱۸، تنها ۹ نامزد ترکمن به پارلمان راه یافتند: سه تن از جبهه‌ی ترکمن‌های عراق که مورد حمایت ترکیه است، سه تن از ائتلاف فتح که طرفدار ایران است و سه تن از احزاب دیگر.
در زمان نوری المالکی، نخست‌وزیر اسبق (۱۳۸۵ تا ۱۳۹۳/ ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۴)، ترکمن‌ها به طور قابل توجهی در فضای سیاسی و کابینه‌ی عراق نماینده داشتند. با این حال، در زمان جانشینان مالکی، حیدر العبادی (۱۳۹۳ تا ۱۳۹۶/ ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷) و عادل عبدالمهدی (۱۳۹۶ تا ۱۳۹۹/ ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰)، هیچ مسندی در کابینه به ترکمن‌ها نرسید. در حال حاضر، دولت مرکزی بغداد و دولت اقلیم کردستان در اربیل تنها یک کرسی وزارت را برای یک سیاستمدار ترکمن اختصاص می‌دهند. گفته می‌شود که ترکیه در تصمیم‌گیری برای انتصاب دست دارد و تأیید ناگهانی و غیر منتظره‌ی هیام نعمت کوپرولو به عنوان وزیر دولت (وزیر مشاور) در آذر ۱۳۹۹/ دسامبر ۲۰۲۰، درست پیش از سفر مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق، به آنکارا بیانگر این امر است.
لازم به ذکر است که تصرف موصل در خرداد ۱۳۹۳/ ژوئن ۲۰۱۴ به دست گروه داعش برای جمعیت اکثراً شیعه‌ی ترکمن در مناطقی مانند طوز خورماتو ، تل‌عفر و آمرلی ویرانگر بود. از جمله‌ی جنایات داعش، ربودن صدها زن شیعه‌ی ترکمن در تل‌عفر بود که اکثر آن‌ها هنوز مفقود هستند. این گروه همچنین حمله‌ای شیمیایی را به طوز خورماتو، یک شهر عمدتاً شیعه‌نشین ترکمن در نزدیکی کرکوک انجام داد.
لازم به ذکر است که مرکز تل‌عفر، یکی از بزرگترین مناطق عراق، پیش از این در سال‌های ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۷/ ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۸ صحنه‌ی درگیری‌های درون‌قومی میان ترکمن‌های شیعه و سنی بود. گفته می‌شود سال‌ها بعد با ورود داعش به تل‌عفر، بیش از ۱۰۰٫۰۰۰ ترکمن شیعه با کمک دولت عراق به نجف، کربلا و بغداد رفتند و حدود ۶۰٫۰۰۰ ترکمن اهل سنت به ترکیه مهاجرت کرده‌اند.
در همین حال، هزاران ترکمن عمدتاً شیعه به تیپ‌های ۱۶ و ۵۲ ترکمن -نزدیک به سازمان بدر که تحت حمایت ایران است- و همچنین گروه‌های مسلح شیعه‌ی مورد حمایت تهران، عصائب اهل حق و کتائب حزب‌الله پیوستند. در حالی که حمایت ایران در میدان جنگ در طول جنگ با داعش بسیار مشهود بود، این تصور رایج در میان ترکمن‌های شیعه وجود دارد که ترکیه آن‌ها را نادیده گرفته است. پس از بیرون راندن داعش از موصل در سال ۱۳۹۶/ ۲۰۱۷، سازمان بدر در طوز خورماتو، تل‌عفر و آمرلی نفوذ پیدا کرد. در چنین شرایطی، در انتخابات ۱۳۹۷/ ۲۰۱۸ مهدی تقی اسماعیل، نامزد نماینده‌ی سازمان بدر در طوز خورماتو و آمرلی به عنوان نماینده پارلمان عراق انتخاب شد.
نیاز به یک رهبر پر نفوذ
علی‌رغم اختلاف جریانات سیاسی و فرقه‌ای، ترکمن‌ها از هویت و یگانگی نسبتاً قوی‌ای برخوردارند. ترکمن‌های بسیاری که با صاحب این قلم مصاحبه کرده‌اند، همگی اظهار داشتند که آن‌ها از نظر فرقه‌ای تبعیض قائل نمی‌شوند و برخی از سیاستمداران ترکمن برای مقابله با وضعیت وخیم مردم خود در عراق تمایل نشان داده‌اند که پا از هویت سیاسی فراتر بگذارند. للیال محمد علی، یکی از این سیاستمداران است که با با وجود اینکه در سال ۱۳۹۷/ ۲۰۱۸ به عنوان معاون ائتلاف مورد حمایت ایران فتح انتخاب شده بود، همچنان با جبهه‌ی ترکمن‌های عراق که تحت حمایت ترکیه است، روابط نزدیکی دارد.
با تقسیم ۱۸ منطقه‌ی انتخاباتی قدیمی عراق به ۸۳ ناحیه‌ی جدید و تقسیم بیشتر مناطق ترکمنستان از نظر اداری و حکومتی، برای چشم‌انداز حضور ترکمن‌های عراق در عرصه‌ی سیاست مشکل‌ساز خواهد بود. اگرچه هدف فهرست انتخاباتی ائتلاف جبهه‌ی ترکمن‌های محتد عراق کمینه‌سازی اختلافات در جامعه است، همچنان در سیاست ترکمن‌ها حتی در سطح روستاها اختلاقاتی مشاهده می‌شود.
در این شرایط، باید در نظر داشت که ائتلاف جبهه‌ی ترکمن‌های محتد عراق در ابتدا متشکل از ۹ حزب بود و نه ۸ حزب و اتحادیه‌ی اسلامی ترکمن‌های شیعه‌ی عراق به دلیل اختلاف نظر در مورد نامزدها از این فهرست خارج شد. در فروردین/ مارس، ارشد صالحی -که از سال ۱۳۸۰/ ۲۰۱۱ ریاست جبهه‌ی ترکمن‌های عراق را بر عهده داشت- به طور ناگهانی استعفا داد. گفته می‌شود دلیل این اقدام اختلافات وی با آنکارا بر سر روابطش با هادی العامری، رئیس سازمان بدر بود. به این ترتیب، با توجه به اینکه صالحی همچنان یک شخصیت محبوب است و از آنجا که هنوز یک چهره‌ی متحدکننده ظاهر نشده است، بعید به نظر می‌رسد که ائتلاف انتخاباتی فعلی ترکمن‌ها، پیشتاز یک اتحاد یزرگتر بلندمدت میان گروه‌های ترکمن‌ها در سیاست عراق باشد.
منبع:https://amwaj.media
- برچسب ها: انتخابات پارلمان, اندیشکده, اندیشکده جریان, ایران, ترکیه, جریان, حزب ترکمن, عراق
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.
