ابعاد و اهداف سفر مرد سایه ها به تهران

درآمد

سفر طحنون بن زاید مشاور امنیت ملی امارات عربی متحده و از مهره ­های کلیدی عرصه امنیت و تجارت ابوظبی را باید نقطه عطفی در روابط دوجانبه ایران و امارات، روابط ایرانی-عربی و روابط منطقه ­ای ارزیابی کرد. همزمانی این سفر با فعال شدن خطوط تنش ­زدایی میان دیگر بازیگران رقیب همچون امارات و ترکیه، امارات و سوریه، ترکیه و مصر، عربستان و ترکیه و… نقش مهمی در گذار منطقه از شرایط تصاعد بحران به سمت ظهور عناصر همکاری منطقه ­ای دارد. اهمیت این سفر در سطوح مربوطه آن را می ­بایست به سیاست همسایگی پیوند داد و با تداوم و عمق بخشی به این راهبرد، زمینه بهره ­مندی از حوزه ­های تجارت و ترانزیت را فراهم کرد.

ابعاد پشت پرده سفر طحنون بن زاید به ایران

سفر مشاور امنیت ملی امارات ­عربی ­متحده که از او با نام ­هایی چون «مرد سایه ­ها» و «مرد شماره 2» امارات یاد می شود، در تداوم مسیر تنش­ زدایی ایران و امارات است که از ژوئن 2019- خرداد 1398 و پس از انفجار کشتی ­ها در بندر فجیره عملا وارد فاز مصالحه تدریجی شده است.

تبادل تماس­ های وزرای خارجه، ارسال کمک­ های بشردوستانه امارات در اوج بحران کرونا، شرکت یک هیئت بلندپایه اماراتی در مراسم تحلیف ریاست جمهوری ایران و در نهایت سفر علی باقری معاون سیاسی وزارت خارجه ایران به امارات در اوایل آذر ماه 1400 از مواردی است که زمینه ­های سفر طحنون­ بن ­زاید به تهران و دیدار با مقامات ایران از جمله دریابان علی شمخانی را فراهم کرده است.

                                                     دیدار علی باقری و انور قرقاش در ابوظبی

جایگاه و وزن اقتصادی و امنیتی طحنون، اهمیت سفر او به ایران را افزایش می ­دهد. نقش­ آفرینی طحنون در جنگ یمن، تحولات لیبی، محاصره قطر، عادی ­سازی روابط با رژیم ­صهیونیستی و تنش­ زدایی با ترکیه در طول دو سال گذشته باعث می­ شود تا جدی بودن امارات برای ورود به عصری از همکاری­ های دوجانبه و منطقه­ ای با ایران بیش از پیش نمایان شود. در واقع می­ توان انتظار داشت با بازگشت روابط به سطح سفارت، ارتقای روابط تجاری و ترانزیتی، زمینه برای سفر مقامات عالی ­رتبه دو کشور نیز فراهم شود.

جدا از جایگاه سیاسی- امنیتی طحنون بن زاید، جایگاه اقتصادی او نیز زمینه ­ای را فراهم می­ کند تا بتوان در حوزه تجارت نیز انتظارات از سفر وی به تهران را مورد نظر داشت. از همین زاویه بود که محمد بن زاید ولیعهد ابوظبی شهریور 1400 طحنون را به ترکیه فرستاد تا با طرح بحث سرمایه­ گذاری نظر اردوغان را جلب کند. با سفر هفته گذشته محمد بن زاید به آنکارا و دیدار با اردوغان پس از یک دهه، صندوق سرمایه­ گذاری به ارزش 10 میلیارد دلار بین دو کشور مورد توافق قرار گرفت.

                                        شهریور 1400: دیدار رجب طیب اردوغان و طحنون بن زاید

در این چارچوب، طحنون رئیس هلدینگ دولتی ADQ می ­باشد که طی دو سال گذشته با سرعتی فراوان تبدیل به یکی از فعال­ ترین سرمایه­ گذاران در امارات شده است. وی همچنین رئیس First Abu Dhabi Bank است که امروز تبدیل به یکی از بزرگترین اعتباردهندگان به امارات شده است. طحنون همچنین رئیس هلدینگ Group-42 است که در حوزه هوش­ مصنوعی و پردازش فعالیت می ­کند. امارات در سال ­های اخیر سرمایه ­گذاری­ های قابل توجهی را در این حوزه انجام داده است. در سال 2020 امارات اولین کشوری شد که وزیری برای هوش مصنوعی تعیین کرد.

                                           شرکت های تجاری تحت هدایت طحنون بن زاید

رونمایی از راهبرد موازنه مثبت

پس از نزدیک به یک دهه رونمایی از سیاست خارجی تهاجمی و درگیرساز در نظام منطقه ­ای خاورمیانه، امارات عربی متحده در یک چرخش به ظاهر 180 درجه ­ای به سمت مصالحه و تنش­ زدایی با بازیگران رقیب و دشمن متمایل شده است. اما رفتارشناسی این الگو؛ نه در چارچوب عقب ­نشینی از کانون ­های بحران، بلکه در قالب گذار از گسترش قدرت به سمت تثبیت نفوذ و دستاوردها بر مبنای دیپلماسی دریایی قابل ارزیابی است.

به عبارت دیگر ابوظبی درصدد است تا با بازتنظیم سیاست خارجی در قالب موازنه مثبت، زمینه را برای ایجاد تعادل در منافع و تعهدات نسبت به محیط­ های رقابت و درگیری فراهم کند. نمودهای عینی رونمایی از چنین سیاست خارجی ای، عادی­ سازی روابط با رژیم ­صهیونیستی، تنش ­زدایی با قطر، ایران، سوریه و ترکیه از اواخر 2019 و به خصوص در یک ماه اخیر بوده که پیشران اصلی آن بر مبنای دو محور انرژی و ترانزیت قرار دارد.

طحنون بن زاید در کنار محمد بن سلمان ولیعهد عربستان و شیخ تمیم امیر قطر پس از سازش کشورهای شورای همکاری خلیج فارس

این دو محور تکمیل­ کننده راهبرد دیپلماسی دریایی برای این کشور به شمار می ­رود که حضور دریایی، امنیت دریایی و سرمایه­ گذاری­ های اقتصادی در اطراف آبراه­ های حیاتی شاخص­ های این استراتژی را شامل می ­شود. در واقع با تبیین این راهبرد است که می­ توان پویایی ­های سیاست خارجی این کشور را درک کرد.

اقتصاد امارات که توسط تجارت و کشتیرانی حمایت می ­شود، سیاست خارجی را هدایت می ­کند. در اصول سند 50 سال آینده امارات که در سپتامبر 2021 منتشر شد، بر این امر مهم تاکید شده است. تمرکز بر حوزه دریایی همچنین به امارات متحده عربی اجازه می ­دهد تا اهداف ملی و جهانی را ارتقاء دهد و جاه ­طلبی ­های قدرت را با تصویر بین ­المللی متعادل کند. در واقع، دیپلماسی دریایی موتور محرکه و پیشران سیاست خارجی امارات است که هسته اصلی دیپلماسی این کشور را تشکیل می­ دهد.

در این چارچوب، اتصال بنادر امارات به­ خصوص بندر راهبردی جبل علی به بنادر خلیج عدن در جنوب یمن، تسلط بر جزایر راهبردی سقطری و میون در باب المندب، حضور در بنادر دریای سرخ و همچنین مدیترانه بخشی از این راهبرد را شامل می­ شود که جنگ یمن عملا زمینه بسیار مناسبی را برای تحرک­ بخشی به این هدف ایجاد کرد.

ذکر این نکته بسیار مهم نیز ضروری است که بخشی از رفتار امارات ناشی از تنگنای ژئوپلیتیکی است که این کشور در میان تنگه ­ها با آن مواجه است و اضطرار ناشی از عبور از تنگه هرمز، دریای عرب، خلیج عدن، تنگه باب المندب، دریای سرخ و کانال سوئز برای رساندن کالاها و خدمات توسط شرکت جهانی بنادر دبی، عملا حضور فعالانه به ویژه موضوع امنیت دریایی را برای این کشور به یک ضرورت اجتناب ­ناپذیر تبدیل کرده است.

از این زاویه است که یکی از اهدافی که طحنون بن زاید در سفر به تهران دنبال می ­کند، عملیاتی ­سازی خط ترانزیتی بین امارات، ایران و ترکیه برای رسیدن به اروپاست. این مسیر 6-8 روزه که از بندر شارجه به بندر شهید رجایی و سپس از طریق خط زمینی به بندر مرسین در دریای مدیترانه و در موقعیت شمالی قبرس متصل می­ شود، نقش متعادل کننده ­ای در مباحث اقتصادی و سیاسی- امنیتی برای امارات دارد. یکی از اهداف سفر محمد بن زاید به ترکیه، سرمایه ­گذاری در بنادر جنوبی این کشور در دریای مدیترانه است که پیش تر قطر آن ­را مطمح نظر قرار داده بود.

     مسیر پیشنهادی تجاری امارات از مبدا بندر شارجه پس از گذر از خاک ایران به بندر مرسین ترکیه خواهد رسید

 این مسیر هزینه­ های جابجایی، سوخت و امنیت را که از طریق تنگه هرمز، خلیج عدن، باب المندب، دریای سرخ و کانال سوئز که مسیری 20 روزه است، کاهش می­ دهد و همزمان اهرمی برای مدیریت رفتار مصر هم به شمار می رود. از این رو در کنار مباحث مهمی که بین مشاوران امنیت ملی ایران و امارات درخصوص موضوعاتی چون سفارت، امنیت دریایی، تجارت مورد نظر خواهد بود، نقش ترانزیت نیز بخش مهمی از دستور کار گفت وگوهاست.

توصیه سیاستی

در سفر طحنون بن زاید چند عنصر نقش مهمی را ایفا می کند، که می ­بایست مورد توجه قرار گیرد:

عنصر اول؛ همزمانی این سفر با سفر وزیرخارجه سوریه به تهران است که فراهم کردن زمینه ­های بازگشت سوریه به جهان عرب در نشست بعدی اتحادیه عرب می ­تواند یکی از موضوعات مورد تاکید ایران در گفت وگوها باشد.

عنصر دوم؛ جلب نظر امارات برای ایجاد سرمایه­ گذاری در حوزه ­های انرژی ایران است که با توجه به تمرکزی که این کشور در حوزه انرژی­ های فسیلی و تجدیدپذیر دارد، لازم است تا نسبت به ابعاد آن توجه و تمرکز لازم مبذول شود.

عنصر سوم؛ اثری است که تنش­ زدایی ایران و امارات می­ تواند بر تنش­ زدایی همزمان ایران و عربستان داشته باشد که در قالب خود در حال مذاکره است. پیوند دادن این دو مسیر می ­تواند موضوع تعریف سیاست همسایگی در خلیج فارس را با قدرت بیشتری همراه سازد.

عنصر چهارم؛ عضویت غیردائم امارات در شورای امنیت برای دوره دوساله 2022-2023 که برخورداری از مزایای حقوقی و سازمانی به ویژه در موضوع امنیت دریایی به­ عنوان حلقه اصلی دیپلماسی دریایی را در شرایط کنونی برای این کشور فراهم می­ کند، می تواند در شرایط زمانی خاص خود مورد استفاده قرار گیرد.

و عنصر پنجم؛ که مسئله بسیار مهمی است، مناسبات امارات با رژیم­ صهیونیستی در خلیج فارس است که می بایست خطوط قرمز آن از جمله همکاری­ های نظامی و امنیتی برای امارات تبیین گردد.