مقدمه
بلاک چین اساساً نوعی دفترکل[1] است که به صورت عمومی توزیع می شود. ارز دیجیتال نیز یک دارایی دیجیتالی است که از فناوری بلاک چین و رمزنگاری برای تأیید تراکنش ها استفاده می کند و توسط یک واحد پشتیبانی نمی شود. سوابق نگهداری شده در دفترکل بلاک چین در سراسر یک شبکه توزیع می شود و هر عضو شبکه یک نسخه کامل از دفتر کل را حفظ می کند که می تواند آن را مشاهده کند، اما نمی تواند آن را ویرایش کند، در این راستا نیازی به یک نهاد مورد اعتماد واحد برای تأیید محتوای آن نیست[2]. ظهور بلاک چین در چند سال اخیر شدت بالایی گرفته و خاورمیانه نیز در دو سال اخیر شاهد پذیرش گستره ای از ارزهای دیجیتال چه از سوی کشورها چه از سوی شهروندان خود بوده است. در اواخر سال 2019 بانک مرکزی عربستان سعودی پس از عملیات آزمایشی که از ارز دیجیتال «عابر» برای تسهیل تراکنش های بانکی برون مرزی با امارات استفاده کرد، اعلام کرد که قصد دارد عابر، را به سایر کشورهای منطقه نیز گسترش دهد. دراین راستا مؤسسه رتبه بندی اعتباری مودیز[3] گزارشی در مورد اینکه چگونه پذیرش بلاک چین مزایای قابل توجهی به امور مالی اسلامی می دهد منتشر ساخت و اعلام نمود با ظرفیت تأثیرگذاری تحول آفرین در خاورمیانه، دولت ها و کسب وکارها در سراسر منطقه در حال بررسی و تحقیق درمورد اجرای بلاک چین به اشکال مختلف هستند[4].
وضعیت پذیرش فناوری های دیجیتال در خاورمیانه
خاورمیانه به سبب جمعیت نسبتا جوان و نیازمندی های اقتصادی که دارد ظرفیت بالایی برای رشد ارزهای دیجیتال و بلاک چین دارد.[5] طبق گزارش فین تک تایمز کشورهای شورای همکاری خلیج فارس (عربستان سعودی، قطر، امارات متحده عربی، بحرین، عمان و کویت) و برخی دیگر از کشورهای خاورمیانه در چند سال اخیر دستخوش تحولات مختلف توسعه اقتصادی و دیجیتالی شده اند. گرچه اکثر پروژه های توسعه بلاک چین که در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس اعلام شده، در مرحله تحقیقات هستند و مانند بسیاری از نقاط جهان، تنها چند پروژه از آنها به دلیل جدید بودن فناوری و تغییرات اساسی وارد مرحله آزمایش شده اند؛ با این حال انتظار می رود فناوری بلاک چین، در چند سال آینده، به ویژه در کشورهایی مانند امارات، بحرین و عربستان سعودی رشد بالایی کند.[6] کارشناسان معتقدند که پیاده سازی بلاک چین در سراسر خاورمیانه در درجه اول از طریق ابتکارات تحت رهبری دولت ها انجام میشود[7]. به خصوص از زمان فهرست شدن صندوق بیتکوین در بورس Nasdaq دبی- که اولین فهرست ارزهای دیجیتال در خاورمیانه محسوب می شود- پذیرش فناوری بلاک چین و ارزهای رمزپایه در منطقه شدت گرفته است و پیش بینی شده دبی بیش از 1000 تجارت ارز دیجیتال توسط شرکت مدیریت دارایی دیجیتال نیکل مستقر در بریتانیا تا سال 2022 داشته باشد[8].
براساس گزارش سازمان ملل متحد در سال 2020، کشورهای شورای همکاری خلیج فارس جز فهرست 100 کشور توسعه دولت الکترونیک قرار گرفتند (امارات متحده عربی در رتبه 21ام، بحرین در رتبه 38، عربستان سعودی در رتبه 43، کویت در رتبه 46، عمان 50 و قطر 66) رژیمصهیونیستی و ترکیه نیز در رده های 30 و 53 بودند. این گزارش، عملکرد توسعه دولت الکترونیک کشورها را نسبت به یکدیگر اندازهگیری می کند. در این فهرست دانمارک در رتبه یک و کرهجنوبی در رتبه دوم قرار داشتند.[9] در اواخر اکتبر2021 نیز ریپل[10]، راهاندازی یک پلتفرم جدید در خاورمیانه به نام نقدینگی درخواستی (ODL) را با مشارکت بلاک چین مستقر در دبی؛ شرکت فناوری خدمات مالی مبتنی بر Pyypl – اعلام کرد. این سرویس جدید، موسسات مالی و کسب وکارهای کوچک و متوسط را قادر می سازد که از ODL برای دسترسی به سرمایه استفاده کنند[11].
در نشانه دیگری از افزایش علاقه به ارزهای دیجیتال در منطقه، صرافی BitOasis اعلام کرد که 30 میلیون دلار در سرمایهگذاری سری B در اکتبر2021، به سرپرستی شرکت VC مستقر در شیکاگو، Jump Capital، جمعآوری کرده است[12]. نمونه دیگر پیشروی رمزارزها در خاورمیانه، گروه حرفه ای مالیIBMC، یک موسسه خدمات مالی و مشاوره تجاری شناخته شده بین المللی است.[13] پروژه عابر نیز گام موفق دیگری بوده است. پروژه عابر توسط بانک های مرکزی امارات و عربستان برای بررسی تسویه حساب داخلی و فرامرزی از طریق یک ارز منطقه ای واحد ایجاد شد که IBM شریک فنی آن است. نتایج نهایی پروژه آزمایشی آن نشان داد که فناوری دفتر کل توزیع شده بانک های مرکزی را قادر میسازد تا سیستم های پرداخت را در هر دو سطح محلی و فرامرزی توسعه دهند.[14]
کارشناسان مطرح میکنند که طرح اصلاحات اقتصادی چشم انداز 2030 عربستان سعودی می تواند از اجرای بلاک چین با حذف لایه های بوروکراسی و افزایش در دسترس بودن خدمات دیجیتال سود ببرد؛ چراکه عربستان به سبب منابع انرژی و قیمت برق بسیار پایین که مزیت مهمی در این صنعت است، موقعیت ممتازی در توسعه دارایی های دیجیتال دارد. استخراج ارزهای دیجیتال یک فرآیند بسیار انرژی بر است زیرا ماینرها برای اولین بار برای تکمیل یک الگوریتم پیچیده که مجموعه ای از تراکنش ها را تأیید می کند، رقابت می کنند و مقدار کمی ارز دیجیتال را برای کار به دست می آورند. به این ترتیب، هزینه برق معمولا بیشترین تأثیر را بر سودآوری یا عدم سود ماینینگ[15] دارد[16].
محبوبیت ارزهای رمزپایه و بلاک چین در امارات نیز شدت گرفته است. مناطق آزاد در دبی و ابوظبی یک چارچوب پیشرفته را برای تشویق کارآفرینان در فضای رمزارزها به راه اندازی صرافی ها و در عین حال وضع قوانینی برای محافظت از مصرف کنندگان طراحی کرده اند. براساس نظرسنجی صندوق رمزگذاری شرکت دیجیتال نیکل، تعداد فزاینده ای از سرمایه گذاران نهادی و مدیران در امارات متحده عربی قصد دارند تا سال 2023 وارد مبادلات ارزهای دیجیتال شوند[17]. مرکز رمزنگاری DMCC که در سال جاری برای توسعه فناوری های رمزنگاری و بلاک چین در دبی راه اندازی شد – محل استقرار بیش از 100 سازمان است که در فضای دیجیتال کار میکنند و 900 سازمان دیگر نیز برای دریافت مجوز اقدام کرده اند. تا اکتبر 2021 بیش از 400 کسبوکار ارز دیجیتال در امارات متحده عربی فعالیت می کردند. دبی همچنین امسال میزبان اولین نمایشگاه Crypto Expo بوده است. MidChainsیک پلتفرم دارایی دیجیتال مستقر در ابوظبی نیز با حمایت شرکت سرمایه گذاری Mubadala، اعلام کرده که اولین معاملات خود را بر روی بیت کوین، اتریوم، لایت کوین و بیت کوین کش در ماه سپتامبر انجام داده است[18].
صرافی Binance _بزرگترین صرافی ارزهای دیجیتال جهان از نظر حجم معاملات_ اخیرا اعلام کرد که قرارداد همکاری با مرکز تجارت جهانی دبی امضا کرده است که در حال کار برای راه اندازی یک اکوسیستم دارایی دیجیتال بین المللی است. مرکز تجارت جهانی دبی[19] اعلام کرده که به منطقه رمزنگاری و تنظیم کننده ارزهای دیجیتال و سایر دارایی های مجازی تبدیل خواهد شد، زیرا امارات متحده عربی به دنبال جذب تجارت جدید در میان رقابت منطقه ای است[20]. آژانس خدمات مالی دبی اخیرا قوانینی را برای توکن های[21] سرمایه گذاری، از جمله اوراق بهادار و مشتقات، برای شرکت هایی که قصد انتشار یا تجارت توکن های سرمایه گذاری در مرکز مالی بین المللی دبی را دارند، و همچنین شرکت های معتبری که قصد ارائه خدمات مالی مرتبط با توکن سرمایه گذاری را دارند، اعلام کرده است[22].
بحرین نیز از دیگر کشورهایی است که در نوآوری های فین تک (تکنولوژی های مالی) در منطقه فعال بوده است، این پیشروی را در کریپتو (رمزارز) و بلاک چین نشان داده است. در سال 2019، بانک مرکزی بحرین قوانین نهایی را در مورد طیف وسیعی از فعالیت های مرتبط با دارایی های رمزنگاری شده صادر کرد. در سال 2019، اعلام شد، بحرین به تقویت چارچوب نظارتی خود ادامه خواهد داد تا با نوآوری هایی که در مراکز مالی بزرگ در سراسر جهان اتفاق می افتد، همگام باشد. معرفی قوانین مربوط به دارایی های رمزنگاری شده توسط بانک مرکزی بحرین در راستای تدوین قوانین جامع برای فین تک است که از موقعیت بحرین به عنوان یک مرکز مالی پیشرو در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا حمایت می کند[23]. Rain Management پلتفرم ارز دیجیتال بحرین نیز در اوایل سال جاری اعلام کرد که حجم معاملات رمز ارزها از مرز 1 میلیارد دلار عبور کرده است.
مصر نیز که در سال 2018 ممنوعیت همه جانبه ای را برای تجارت ارزهای دیجیتال به دلیل نگرانی از پولشویی، فرار مالیاتی و سایر فعالیت های غیرقانونی اعمال کرده بود اخیرا به دلیل تقاضای جهانی و محبوبیت رمزارزها تجدیدنظر کرده است.
در میان کشورهای خاورمیانه ترکیه رویکرد سخت گیرانهای نسبت به ارزهای دیجیتال دارد. گرچه قانونی به اجرا درآمد که استفاده از دارایی های دیجیتال را برای پرداخت ممنوع ساخت. با این وجود، استفاده از رمزارز در این کشور نسبت به سال گذشته افزایش یافته است که در نتیجه کاهش ارزش لیر ترکیه در برابر دلار است. گزارش شده از هر پنج شهروند یک نفر مالک ارز دیجیتال است. با وجود تورم سنگین ترکیه، جای تعجب نیست که ترک ها به سمت استیبل کوین ها و دارایی های کاهش دهنده تورم مانند بیتکوین می روند که به آن ها اجازه می دهد قدرت خرید خود را حفظ کنند[24].
تحلیل بحث
به صورتکلی چشم انداز خاورمیانه نشان از اقبال دولت ها و شهروندان خاورمیانه به ارزهای دیجیتال و پلتفرم های دیجتال دارد.تحول دیجیتال شاخص مهم رشد اقتصادجهانی در آینده خواهد بود و رمزارزها و بلاک چین بخشی از این تحول را شکل خواهند داد.[25] دراین راستا ظرفیت های ارزهای دیجیتال برای اهداف توسعه طلبانه اقتصادی کشورهای خاورمیانه به خصوص برای متنوع سازی و کاهش وابستگی به نفت در کنار رویکرد شهروندان آن به خصوص در شرایط اقتصادی ناپایدار و فرار از تورم بالا، فضایی رو به گسترش در تراکنش های مرزی و فرامرزی دیجیتال خاورمیانه ایجاد خواهد ساخت. در عین اینکه این تحول همراه با خود، فرصت ها و تهدیداتی را خواهد داشت. برای همین عمده سیاست های کنونی در خاورمیانه در مرحله تحقیق و آزمایش است هرچند این مراحل خود نشان از اقبال منطقه به ارزهای دیجیتال دارد. به گفته شرکتZawya مستقر در امارات، بلاک چین و ارز دیجیتال می توانند شمول مالی و توسعه صنعت مالی اسلامی را ارتقا دهند امری که مورد توجه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس است.
[1] Distributed Ledger Technology
[2]https://english.alarabiya.net/features/2019/10/09/The-Middle-East-blockchain-and-cryptocurrency-what-s-happening-
[3] Moody’s Investor’s Service
[4]https://english.alarabiya.net/features/2019/10/09/The-Middle-East-blockchain-and-cryptocurrency-what-s-happening-
[5]https://thefintechtimes.com/cryptocurrency-blockchain-and-digital-transformation-in-the-middle-east-and-africa/
[6]https://thefintechtimes.com/cryptocurrency-blockchain-and-digital-transformation-in-the-middle-east-and-africa/
[7]https://english.alarabiya.net/features/2019/10/09/The-Middle-East-blockchain-and-cryptocurrency-what-s-happening-
[8]https://www.pymnts.com/cryptocurrency/2021/mixed-reactions-to-rise-in-crypto-use-across-middle-east/
[9]https://thefintechtimes.com/cryptocurrency-blockchain-and-digital-transformation-in-the-middle-east-and-africa/
[10] . ریپل هم یک پلتفرم است و هم یک ارز دیجیتال، این فناوری بیشتر به دلیل شبکه پرداخت دیجیتال اش شناخته شده است اما دارای کریپتوکارنسی مختص به خود نیز هست. ریپل به جای استفاده از سیستم ماینینگ بلاک چین، از یک مکانیزم اجماع از طریق گروهی از سرورها برای تأیید معاملات اش استفاده می کند
[11]https://www.pymnts.com/cryptocurrency/2021/mixed-reactions-to-rise-in-crypto-use-across-middle-east/
[12]https://www.pymnts.com/cryptocurrency/2021/mixed-reactions-to-rise-in-crypto-use-across-middle-east/
[13]https://thefintechtimes.com/cryptocurrency-blockchain-and-digital-transformation-in-the-middle-east-and-africa/
[14]https://thefintechtimes.com/cryptocurrency-blockchain-and-digital-transformation-in-the-middle-east-and-africa/
[15] به فرآیند معتبر ساختن تراکنش افراد دیگر توسط کامپیوتر و سپس افزودن آن به یک لیست بلند و عمومی به نام بلاک چین که تراکنش های دیگر را نیز شامل میشود، «Mining» یا استخراج ارز دیجیتال می گویند
[17]https://www.thenationalnews.com/business/cryptocurrencies/2021/10/18/dubai-expects-to-have-more-than-1000-cryptocurrency-businesses-by-2022/
[18]https://www.thenationalnews.com/business/cryptocurrencies/2021/10/18/dubai-expects-to-have-more-than-1000-cryptocurrency-businesses-by-2022/
[19] مرکز تجارت جهانی دبی (Dubai World Trade Centre) که به اختصار DWTC هم نامیده میشود، یک آسمان خراش و مجموعه تجاری و نمایشگاهی است که در شهر دبی در امارات متحده عربی قرار دارد
[20]https://www.reuters.com/world/middle-east/crypto-exchange-binance-signs-agreement-with-dubai-world-trade-centre-2021-12-21/
[21] کوین ها، ارزهایی هستند که می توانند برای خرید و فروش مورد استفاده قرار گیرند و فقط شیوه ای از پرداخت هستند اما توکن ها می توانند بیانگر سهم یک شرکت باشند، دسترسی به محصول یا خدمتی خاص و بسیاری از کارکردهای دیگر را فراهم کنند.
[22]https://www.pymnts.com/cryptocurrency/2021/mixed-reactions-to-rise-in-crypto-use-across-middle-east/
[23]https://thefintechtimes.com/cryptocurrency-blockchain-and-digital-transformation-in-the-middle-east-and-africa/
[24]https://www.coindesk.com/markets/2021/08/10/crypto-adoption-in-middle-east-will-come-from-unstable-nations/
[25]https://thefintechtimes.com/cryptocurrency-blockchain-and-digital-transformation-in-the-middle-east-and-africa/