ایرانیها احتمالاً تهدید حمله نظامی اسرائیل علیه خود را دستکم میگیرند، زیرا آنها بر این باورند که ایران بازدارندگی متعارفی را علیه اسرائیل در مرزهای شمالی تلآویو و در قالب دهها هزار موشک حزبالله در خاک لبنان ایجاد کرده است.
در بخش ذیل به مهمترین نکات و گزارههای اصلی این یادداشت اشاره خواهیم کرد
- ایرانیها احتمالاً تهدید حمله نظامی اسرائیل علیه خود را دستکم میگیرند، زیرا آنها بر این باورند که ایران بازدارندگی متعارفی را علیه اسرائیل در مرزهای شمالی تلآویو و در قالب دهها هزار موشک حزبالله در خاک لبنان ایجاد کرده است. از سوی دیگر، بدتر از همه، اوجگیری تهدیدات علیه ایران میتواند وزن استدلالهای آن دسته از افرادی که در داخل ایران تأکید میکنند که تهران باید به نقطه اوج بازدارندگی (از طریق دستیابی به سلاح اتمی) برسد را نیز تقویت کند.
- ایران باید بپذیرد که اگر میخواهد به یک توافق دست یابد و از لغو تحریمهای گستردهتر نیز برخوردار شود، دسترسی به چنین مرحلهای صرفاً از طریق انعقاد توافقی جدید حاصل خواهد شد. توافقی که نسخه اولیه توافق برجام میتواند بهترین بنیان و پایهی آن باشد. ایران باید توجه داشته باشد که تحقق یک توافق جدید بیش از آنکه در ضمانتهای حقوقی و سیاسی نهفته باشد که تهران آنها را از واشنگتن طلب میکند، در این نکته نهفته است که باید توافقی را ایجاد کرد که خروج آن توسط دولت آمریکا برای این کشور پرهزینه و درعینحال کاملاً غیر جذاب باشد.
- تضمینهای ارائهشده از سوی آمریکا میتواند در دو قالب کلی عرضه شوند. اول، وزارت خزانهداری آمریکا میتواند به صدور لیستها و ضمانتنامههایی برای بانکها و شرکتهای بینالمللی اقدام کند که تا زمان پایان عمر دولت دموکرات کنونی آمریکا میتواند معتبر باشد و درعینحال تضمینهایی را ارائه دهد که شرکتها به دلیل تعامل تجاری و اقتصادی مشروع با ایران جریمه و مجازات نخواهند شد. این مسئله میتواند در ارتباط با تأییدیههای مکرر آژانس بینالمللی انرژی اتمی مبنی بر اینکه ایران در مسیر درستی از حیث فعالیت هستهای خود قرار دارد و ماهیت برنامه هستهای آن صلحآمیز است، نیز قرار گیرد.
- دوم، راههایی نیز وجود دارند تا بتوان تضمینهایی را به ایران در قالب حراست و حفاظت از بخشی از دارایی هستهای آن ارائه کرد. تضمینهایی که تا حدی برای ایران اعتمادزایی میکنند. یک نمونه از این مسئله این است که بخشی از اورانیوم غنیشده اضافی ایران بهعنوان امانت در روسیه انبار شود. این رویه میتواند به جای مبادله آن با کیک زرد (مشابه برجام) مورد توجه قرار گیرد.
- طرفهای مذاکراتی در وین همچنین میتوانند با صدور یک قطعنامه شورای امنیت، از دبیر کل سازمان ملل بخواهند تا گزارشی ششماهه از وضعیت لغو تحریمهای برجامی علیه ایران ارائه کند و عملاً با این اقدام خود، به نوعی روند اجرای تعهدات دولت آمریکا در قالب برجام را ذیل نظارتهای بینالمللی نیز قرار دهند.
- توافق احتمالی آتی میان ایران و غرب در مسئله برجام بایستی شرایط سختتری را برای خروج هر عضوی از توافق برجام در نظر بگیرد و اساس خروج و نقض برجام را به امری پرهزینه تبدیل کند. هر طرفی که بخواهد از توافق برجام خارج شود، بایستی حداقل یک تا دوسال قبل از اجرایی کردن اقدام خود، نسبت به این مسئله اطلاعرسانی کند و در مدت مذکور نیز باید بهطور کامل تعهدات خود را در قالب برجام انجام دهد. فرایند قضاوت بهتر و باکیفیتتری در قیاس با آنچه در کمیسیون مشترک برجام شاهد آن هستیم باید تعریف و عملیاتی شود.
- دولتهای اروپایی برای اینکه بتوانند تأثیر مثبتی را بر محاسبات هزینه – فایده شرکتهای اروپایی (در زمینه تجارت با ایران)، داشته باشند، میتوانند اقدام به ارائه معافیتهای مالیاتی به شرکتهایی کنند که در بازار ایران فعال هستند. اقدامی که درنهایت میتواند منافع امنیتی قابلتوجهی را برای اروپا به همراه داشته باشد. آنها همچنین باید اقدام به تأسیس یک بانک تجاری با هدف حمایت و تأمین مراودات تجاری مرتبط با ایران کنند.
- کشورهای تروئیکای اروپایی (انگلستان، فرانسه و آلمان) در چارچوب بخشی از تعهداتشان جهت حمایت از کشورهای درحالتوسعه در امر مبارزه با تغییرات اقلیمی، بایستی منابع مالی قابلتوجهی را به مسئله انتقال فناوریهای سبز به ایران اختصاص دهند، اقدامی که به ایران کمک میکند تا در مسئله مدیریت و استفاده از منابع انرژی خود، عملکرد بهتر و مناسبتری داشته باشد.
- دولت آمریکا به سهم خود باید از مشروطسازی مسئله لغو تحریمها علیه ایران به این خواسته که ایران در ادامه مسیر باید تن به مذاکرات گستردهتر و قویتر دهد، خودداری کند. در جبهه مقابل، ایران نیز نباید بر این مسئله اصرار و پافشاری کند که غرب باید خسارات وارده به ایران که به دلیل خروج یکجانبه دولت ترامپ از توافق برجام حاصلشده را بپردازد.
- تهران باید نهتنها با برچیده شدن سانتریفیوژهایی موافقت کند که ورای محدودیتهای لحاظ شده در توافق برجام هستند، بلکه همچنین باید زیرساختها و خطوط مونتاژ ماشینهای پیشرفته خود را نیز کاملاً کنار بگذارد و درعینحال ذخایر اورانیوم خود را به سطوح ذکرشده در توافق برجام بازگرداند. تهران باید بهسرعت به سؤالات پاسخ داده نشده آژانس در مورد آثار گزارش نشده از مواد هستهای خود که در چهار سایت متفاوت هستهای این کشور کشف شدهاند، پاسخ داده و در این رابطه توضیح دهد.
- تهران همچنین باید به آژانس بینالمللی انرژی اتمی دسترسی و امکان نظارت مناسب به تأسیسات اتمی خود که عملاً زمینه را برای رصد تحقیق تحرکات اتمی این کشور فراهم میکند، فراهم سازد. اگر ایران میخواهد که آژانس بینالمللی انرژی اتمی آنچه این کشور اقدامات خرابکارانه علیه تأسیسات هستهای ایران میخواند را محکوم کند، تهران باید به این نهاد بینالمللی اجازه دهد تا از سایتهای هستهای ایران بلافاصله پس از هرگونه حملهای که علیه آنها رخ میدهد، بازرسی انجام دهد.
- طرفهای مذاکراتی در وین باید در مورد یک فرایند پلکانی توافق کنند که در قالب آن، آمریکا، فشارها و تحریمهای خود علیه توانمندی ایران جهت صادرات نفت و همچنین دیگر خدمات مرتبط با این مسئله را کاهش خواهد داد. درعینحال تا حدی میتواند از منابع و داراییهای بلوکهشده خود در کشورهای خارجی نیز استفاده کند. در عوض ایران بایستی روند غنیسازی بیش از ۳.۶۷ درصدی خود و همچنین استقرار بیش از پیش سانترفیوژهای مدرنش را متوقف و درعینحال به روند تولید فلز اورانیوم هم خاتمه دهد و بار دیگر ذیل الزامات پروتکل الحاقی قرار گیرد. این اقدامات عملاً از ایجاد یک بحران عدم اشاعه در چارچوب معادله اتمی ایران جلوگیری میکند.
- به محض اینکه ایران تائید کند که میتواند نفت خود را صادر نماید و به داراییهای خارجی خود دست یابد، طرفهای مذاکراتی در وین میتوانند به سمت مراحل بعدی در امر لغو تحریمهای آمریکا علیه ایران حرکت کنند و ایران نیز وارد میدان شده و اقدام به خارجکردن مواد شکافت پذیر اضافی و برچیدن سانتریفیوژهای خود کند.
- تهران به سهم خود باید در مسئله تعیین سرنوشت شهروندانی که تابعیت دوگانه ایرانی و غربی دارند، هم وارد میدان شود و در این رابطه موضعی شفاف اتخاذ کند. پیشرفت در این جبهه به همراه اعطای منابع بیشتر به ایران که زمینه را برای مبارزه با شیوع ویروس کرونا فراهم سازد، میتواند در ایجاد فضایی مثبت از همکاریهای سازنده، نقش قابلتوجهی را بازی کند. آمریکا باید ایران را مطمئن سازد که دسترسی آنها به روند تجارت بشردوستانه مختل نمیشود و این مسئله باید فارغ از اینکه سرنوشت برجام چه خواهد شد، جنبه عملیاتی به خود بگیرد.
https://www.crisisgroup.org/middle-east-north-africa/gulf-and-arabian-peninsula/iran/230-iran-nuclear-deal-six-now-never