حاکمیت طالبان بر افغانستان از نظر کشورهای منطقه چه مفهومی دارد.

 آمریکا بعد از حملات 11 سپتامبر 2001 میلادی برای حمله به افغانستان بنام نیروی امنیتی بین المللی، افکار عمومی جهان را توجیه و متقاعد کرد و حمایت پنجاه کشور را برای حمله و اشغال افغانستان بدست آورده بود. برخی از این کشورها متحد آمریکا و ناتو بودند و برخی نیز به قول رسانه های روسیه برای خشنودی آمریکا از عملیات علیه افغانستان حمایت کردند. مثلا گرجستان غیر عضو ناتو که خواهان عضویت در ناتو است، برای خود شیرینی در نزد آمریکا، 800 نیروی نظامی خود را به افغانستان اعزام کرد. تعداد نیروی نظامی گرجستان سه برابر تعداد نیروی نظامی فرانسه در افغانستان بود. لیتوانی عضو ناتو هشتاد نیروی نظامی، لتونی و استونی هرکدام 50 افسر و نیروی نظامی، اوکراین ده نیروی نظامی، پادشاهی پولیزیا تونگو Polinezya Tonga55 نیروی نظامی برای کمک به آمریکا به افغانستان اعزام کردند. (1)
بعد از پیشروی طالبان، نیروهای ارتش افغانستان عقب نشینی کردند و در تاجیکستان و ازبکستان اردوگاه پناهندگان نیروهای نظامی و افسران افغانی برپا شد. اگر بی ثباتی در افغانستان ادامه داشته باشد، شرایط نگه داری پناهندگان افغانی در فصل زمستان درکشورهای آسیای میانه هم از لحاظ اقتصادی و هم اجتماعی مشکل زا خواهند شد. افغانی هایی که در بیست سال اخیر به آمریکا و متحدان آمریکا خدمت کرده و امتیاز بدست آورده بودند، اما اکنون این امتیاز به فرمان اعدام آنها تبدیل شده است. بدین سبب بعد از ورود طالبان به کابل، عقب نشینی نیروهای نظامی افغانستان به مسئله مرگ ویا زندگی تبدیل شده است. آویزان شدن افغانی به سیستم چرخ های هواپیمای ترابری نظامی آمریکا برای فرار از افغانستان، هم بی پناهی و بیچارگی افغان ها و هم عجز آمریکا را نشان می دهد. بدین ترتیب آمریکا که نتوانست مچ طالبان را بخواباند، ناچار شد که دستش را ببوسد. آمریکا بعد از اشغال بیست ساله شکست فاحشی خورده است و اما برای حفظ اعتبار آمریکا و ناتو مدعی است که “ما از افغانستان اخراج نشدیم، بلکه داوطلبانه عقب نشینی می کنیم.” برقراری صلح و ثبات در افغانستان، اهمیت حیاتی دارد. خروج نیروهای تحصیل کرده و با استعداد افغانی ها از افغانستان، این کشور را فلج خواهد کرد و مانع رشد و توسعه افغانستان خواهد شد. آمریکا و متحدانش اعلام کردند که منافع خود را ترجیح داده و حفظ خواهند کرد و با توجه به تغییر شرایط منافع خودرا مد نظر قرار خواهند داد. خلاء قدرت ناشی از خروج آمریکا از افغانستان را چه کشورها و قدرت هایی پر خواهند کرد؟ کشورهای افغانستان و منطقه به ویژه روسیه، چین و پاکستان تلاش می کنند که از تبدیل شدن افغانستان به انبار باروت در آسیای میانه پیشگیری کنند. اما وضعیت موجود از نظر کشورهای همسایه و کشورهای آسیای میانه چه مفهومی دربر دارد؟
تلاش برای برقراری صلح در افغانستان بعد از سال 2001 میلادی
آمریکا و متحدانش بعد از سال 2001 میلادی تلاش کردند که صلح و ثبات درافغانستان پدید آورند و همزمان با عملیات نظامی سرمایه گذاری اقتصادی و اجتماعی قابل توجهی را در این کشور انجام دادند. استرالیا به صورت دوره ای برای مبارزه با طالبان و گروه های تروریستی، در 20 سال اخیر به عنوان بخشی از نیروهای عملیاتی آمریکا و ناتو 39 هزار نظامی را به افغانستان اعزام و چند میلیارد دلار هزینه کرد. استرالیا 41 سرباز خود را در جنگ با طالبان و تروریستها از دست داد. (2)
ژاپن نیز از سال 2001 میلادی تاکنون به افغانستان نیروی نظامی اعزام کرد و میلیاردها دلار هزینه عملیاتی و نظامی را بر عهده گرفت. ژاپن بعد از احساس خطر همه پرسنل سفارت خود را ازکابل خارج کرد و برای ادامه عملیات سفارت خود در استانبول دفتر نمایندگی افتتاح کرد. ژاپن در مبارزه با القاعده به رهبری آمریکا در افغانستان نیز به صورت فعال هم در عملیات نظامی وهم بازسازی افغانستان شرکت کرد. ژاپن بین سالهای 2002 تا 2012 میلادی برای بررسی مسائل و بازسازی افغانستان میزبان اجلاس و سازمان های بین المللی و کشورهای شرکت کننده و فعال در افغانستان بود. ژاپن از سال 2001 میلادی تا 2020 میلادی برای بازسازی افغانستان 6.8 میلیارد دلار کمک اعطاء کرد. ژاپن متعهد شده است که برای بازسازی افغانستان بین سال 2021 تا 2024 میلادی 720 میلیون دلار به افغانستان پرداخت کند.

سرنوشت کمک های مالی و انسانی کشورها به افغانستان که بنام حمایت از برقراری صلح و آزادی افغانستان اختصاص یافته است، چه خواهد شد؟ متحدان آمریکا نیز مانند کشورهای دیگر که به افغانستان کمک کرده اند، نیز این نوع سئوالات را می پرسند و بی برنامگی و نبود راه حل معقول را مورد انتقاد قرار می دهند. مثلا Carl Bildt عضو شورای روابط خارجی ارو.پا و نخست وزیر سابق سوئد در پیام توئیتری خود گفت: بنظر من حکومت جو بایدن خواهد گفت که اتحاد جماهیر شوروی عقب نشینی از افغانستان را به صورت موفق آمیزتر از آمریکا انجام داد. ifadelerini kullandı.
درباره خروج آمریکا از افغانستان با خروج شوروی از افغانستان موازی کاری و مقایسه انجام می گیرد. آمریکا که نمی خواست به سرنوشت شوروی در افغانستان دچار شود، در دوران دونالد ترامپ مذاکرات صلح با طالبان را آغاز و طرح خروج از افغانستان را تدوین کرد. روسیه و چین روند مذاکرات با طالبان تسریع کردند. بدین ترتیب سرنگونی حکومت اشرف غنی اجتناب ناپذیر شد. کشورهای مذاکره کننده با طالبان نیز تامین و حفظ منافع ملی خود را مد نظر قرار داده اند.
چین و روسیه: هیچکس نمی تواند طرف پیروز را محاکمه کند
روسیه و چین نمی توانستند نظاره گره تحولات افغانستان باقی بمانند و وارد میدان نشوند. چین همیشه سیاست عملگرایانه را دنبال می کند و معتقد است که” هر کسی که می خواهد حاکم شود، کافی است که منافع چین را تهدید نکند.” روسیه طالبان را سازمان تروریستی اعلام کرد و دادگاه فدرال روسیه نیز فعالیت طالبان را در سال 2003 میلادی ممنوع اعلام کرد. اما دولت روسیه از هفت سال قبل تا کنون با طالبان ارتباط برقرار کرد. سخنگوی وزارت امورخارجه روسیه در توجیه روابط با طالبان گفته بود که روسیه باید نگرانی های امنیتی منطقه ای را به طرفین اطلاع می داد. اگر روسیه با ظالبان ارتباط برقرار نمی کرد، در حال حاضر هیچکسی برای تبادل نظر درباره اوضاع افغانستان وجود نداشت.مسکو چند بار میزبان هیئت نمایندگان طالبان بود و یک ماه قبل نیز طالبان به مسکو سفر کرده بودند. دولت چین نیز در اواخر ماه ژوئیه با طالبان مذاکراتی انجام داد. وانگ یی وزیر امور خارجه چین هنگام مذاکره با ملا عبدالغنی برادر گفته بود که آمریکا موفق نبود و طالبان مهمترین قدرت سیاسی و نظامی افغانستان است. (4)
چین از لحاظ اقتصادی سهم زیادی ازطرح های زیرساخت های افغانستان درخواست کرده و می تواند طرح یک کمربند و یک راه را از پاکستان به افغانستان نیز گسترش دهد. طالبان گفته است که به قراردادها احترام گذاشته و حفظ خواهد کرد. سهیل شاهین سخنگوی طالبان نیز در 17 اوت گفت: امیدواریم که طرهای زیرگ نظیر خطوط لوله گاز طبیعی “ترکمنستان-افغانستان-پاکستان- هندوستان/ TAPI”و احداث شبکه راه آهن و سایر طرح های زیرساختی آغاز شود. (5)
چین در سیاست فعلی خود تلاش می کند که امنیت منطقه خودمختار ایغور مسلمان نشین سینجان را حفظ و مانع حملات گروه های مسلح مستقر در افغانستان به چین شود. از نظر چین در حوزه ژئوپلیتیک اگر ثبات در افغانستان حاکم شود، چین در حال تبدیل شدن به ابر قدرت یک پیروزی جدیدی بدست خواهد آورد. اگر افغانستان زیر بال و پر چین قرار بگیرد، چین نفوذ موثر خود را تا غرب و آسیای میانه گسترش خواهد داد.
روسیه به عنوان وارث اتحاد جماهیر شوروی از تهدیدات ناشی از مناطق جنوبی و کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت جمعی نیز نگران است. روسیه تلاش می کند که صادرات مواد مخدرو تروریسم از افغانستان به کشورهای آسیای میانه و روسیه را متوقف کند. روسیه که رقیب ژئوپلیتیک چین است و در سطح پاکستان و چین در افغانستان نفوذ ندارد، اما در چارچوب سازمان پیمان امنیت جمعی و سازمان همکاری شانگهای از توان بسیار زیاد سیاسی و نظامی برخوردار است. روسیه با بهره برداری از نفوذ سیاسی و نظامی خود اگر طالبان را برسمیت نشناسد ، اما به انجام مذاکرات با طالبان علاقه مند است. رسانه های چین تصویر مذاکرات طالبان و چین را با تیتر”طالبان وارد کابل شد” منتشر کردند. رسانه های روسیه نیز تصویر طالبان را ” کودکان قدرتمند امنیت سفارت مارا حفظ می کنند” منتشر کرده و تلاش کردند که افکار عمومی را نسبت به طالبان تلطیف کنند. بعد از سقوط کابل به دست طالبان کشورهای مختلف سفارت های خود را تعطیل و پرسنل آنهارا از افغانستان خارج کردندو اما سفارت های روسیه و چین به فعالیت خود ادامه می دهند. حتی سفیر روسیه مدعی شد که وضعیت امنیتی کابل بهتر از دوران اشرف غنی و آرامتر است.

نگرانی امنیتی آسیای میانه و مسئله پناهندگان
کشورهای اسیای میانه ، بعد از تسلط طالبان بر کابل به شدت نگران تهدیدات امنیتی علیه خود شده اند. کشورهای آسیای میانه برای مقابله با تهدیدات امنیتی با روسیه و چین در چارچوب سازمان پیمان همکاری جمعی و سازمان همکاری شانگهای به همکاری خود ادامه خواهند داد.
تاجیکستان که 60 درصد طول مرزهای آن شامل مرزهای اتحاد جماهیر شوروی و افغانستان است، طولانی ترین مرزمشترک با افغانستان را دارد. پایگاه نظامی 201 روسیه باقی مانده از دوران شوروی در تاجیکستان ، بزرگترین مقر نظامی روسیه در خارج از مرزهای روسیه محسوب می شود. پایگاه نظامی 201 روسیه درسال 2020 میلادی نوسازی شده و هفت هزار نیروی رزمی، 300 تانک و 2500 زرهی در این مکان مستقر شده است.
روسیه از طالبان درباره عدم حملات به کشورهیا آسیای میانه و روسیه تعهداتی گرفته است، اما در اوایل ماه اوت ابتدا با ازبکستان رزمایش دو جانبه و با سپس با مشارکت تاجیکستان و ازبکستان رزمایش سه جانبه بسیار گسترده ای برگزار کرد.
نیروهای نظامی ارتش افغانستان به تاجیکستان و ازبکستان پناهنده شده اند. تاجیکستان اردوگاه پناهندگان برای استقرا نیروهای نظامی افغانستان برپا کرد و بنا به رسانه های تاجیکستان، آنها در شهرهای مرزی در شرایط سختی قرار دارند و از امکانات مختلفی محروم هستند. ازبکستان که از لحاظ قدرت نظامی و اقتصادی وضعیت بهتری از تاجیکستان دارد، و مرز مشترک با افغانستان دارد، صدها نظامی و غیر نظامی افغانی را پذیرفت. ازبکستان در شهر ترمیز اردوگاه پناهندگان افغانی برپا کرده است. ازبکستان با آلمان توافقی امضا کرده و تعدادی از افغانی ها و مسافران را از فرودگاه تاشکنت به آلمان اعزام خواهد کرد.
نگرانی از صدور رژیم امارات اسلامی
امارات اسلامی افغانستان که نام جدید رژیم جدید و متکی به شریعت اعلام شده است، علاوه بر مشکلات اقتصادی، کشورهای همسایه دارای رژیم های لائیک و احتمال صدور رژیم توسط طالبان به کشورهای همسایه را نگران کرده است. در قزاقستان که آرام و امن ترین کشور آسیای میانه است، تعداد زیادی حملات تروریستی انجام شد. بعد از آغاز بحران سوریه و تبلیغات گسترده، بیش از هزار و500 قزاق، قرقیز و ازبک به همراه خانواده خود به کشورهای خاورمیانه و سوریه برای جنگ مهاجرت کردند. کشورهای آسیای میانه با اقدامات سیاسی و امنیتی تعداد زیادی از آنها را به کشورهای خود بازگردانند. صدها نفر زن و کودک نیز در مراکز بازپروی و تربیتی نگه داری می شوند و مردان نیز به زندان محکوم شده اند. بدین سبب کشورهای آسیای میانه برای مبارزه با افراط گرایی دینی با توجه به تحولات جدید افغانستان تدابیر لازم را اتخاذ خواهند کرد.
در نتیجه برقراری صلح و ثبات سیاسی فوری و در کوتاهترین مدت در افغانستان اهمیت حیاتی دارد. خروج افراد تحصیل کرده در رشته های مختلف علمی و متخصص و مجرب از افغانستان ، این کشور را فلج خواهد کرد. بحران های سیاسی و اقتصادی و تغییر شرایط اقلیمی و وجود خشکسالی ناشی از تغییر شرایط آب و هوایی، نیز زندگی مردم افغانستان را با دشواری ها روبرو کرده است. بدین سبب باید قدرت های بین المللی و ویژه کشورهای همسایه افغانستان و کشورهای دیگر منطقه قبل از تبدیل شدن افغانستان به منبع تهدیدات امنیتی منطقه و بین المللی اقدامات لازم را انجام دهند.