هنوز خاورمیانه به ثبات سیاسی و اقتصادی نرسیده است؛ خاورمیانه ای که وضعیت آشفته و نابسامانی های فزاینده آن، هشدار درگیری های شدیدتری را می دهد و درهای منطقه را به روی مداخلات شدیدتر در سطوح مختلف باز نگه می دارد.
آغاز این درگیری ها و منازعات در منطقه خاورمیانه دلایل مختلفی دارد که به ویژه با آغاز قرن بیستم میلادی گسترش یافته و پیچیده تر شده است؛ امری که منجر به جنگ ها و درگیری های مسلحانه و جنگ های داخلی زیادی شد که همه آنها به راه حل های ریشه ای از سوی کشورهای مهم و موثر در منطقه نیاز دارد.
سازمان ملل متحد نتوانست به عنوان یک بازیگر موثر در حل درگیری های منطقه ای ایفای نقش کند در نتیجه نگاه ها به سوی گزینه بهتری برای حل تنش ها می رود و آن گفت وگوی مستقیم بین کشورهای بزرگ منطقه برای جلوگیری از درگیری های بیشتر و آرامش اوضاع است.
پیشنهاد ایران
«حسین امیر عبداللهیان»، وزیر امور خارجه ایران 6 ژانویه 2022 در اظهاراتی گفت که گفت وگوی کشورش با عربستان سازنده و مثبت است و بر لزوم برگزاری گفت وگوی منطقه ای تاکید کرد.
وی در گفت وگویی با شبکه خبری الجزیره افزود که طی روزهای آینده نمایندگان ایران به سازمان همکاری اسلامی در جده باز می گردند و این یک گام مثبت است.
امیر عبداللهیان تاکید کرد که تهران بر این باور است گفت وگوی منطقه ای گسترده با حضور عربستان، مصر و ترکیه برای حل مشکلات منطقه ای اهمیت دارد.
وزیر خارجه ایران اشاره کرد که عربستان به گفت وگوی با تهران تمایل دارد اما این گفت وگو بر روابط دوجانبه متمرکز است.
اظهارات مکرر
در همین راستا «اسلام المنسی»، پژوهشگر در مسائل ایران اعتقاد دارد که این پیشنهاد و دعوت به گفت وگوی منطقه ای برای نخستین بار انجام نشده و ایران مدت هاست خواستار ایجاد سازوکار گفت وگوی منطقه ای و عدم مداخله خارجی است.
وی در گفت وگویی با پایگاه خبری الخلیج آنلاین اشاره کرد که هدف از این پیشنهاد ایران حفظ استقلال منطقه نیست بلکه ایران می خواهد از طریق سازوکار همکاری منطقه ای، هژمونی خود بر منطقه را تحمیل کند.
المنسی در ادامه تصریح کرد که هدف از دعوت ایران برای گفت وگوی منطقه ای، این است که ایران می خواهد اطمینان پیدا کند که دست برتر را در منطقه دارد.
به گفته وی برگزاری چنین گفت وگویی سخت است و انتخاب این کشورها از سوی وزیر امور خارجه ایران برای گفت وگوی منطقه ای با هدف از بین بردن انزوای ایران در منطقه انجام شده است.
این پژوهشگر مسائل ایران تاکید کرد که این دعوت از سوی وزیر امور خارجه ایران تا حد زیادی شبیه به اظهارات حسن روحانی، رئیس جمهوری پیشین ایران است و تا زمانی که ایران اقدامات واقعی اتخاذ نکند نمی توان به اظهارات این چنینی اعتماد کرد.
وی اظهار داشت که اگر یک روزی این گفت وگو صورت بگیرد، احتمالا ایران مساله به رسمیت شناخته شدن مناطق تحت نفوذ خود در کشورهای عربی را مطرح می کند بنابراین، این مساله یکی از اهداف ایران برای دعوت به گفت وگوی منطقه ای است.
گفت وگوی احتمالی
در مقابل، «قطب العربی»، تحلیلگر سیاسی مصری گفت این گفت وگو احتمالا انجام می شود و اظهارات وزیر امور خارجه ایران تاکیدی بر این است که ایران ولو در ظاهر مانعی بر سر راه این گفت وگو نخواهد بود.
وی در گفت وگویی با پایگاه خبری الخلیج آنلاین به سفر قریب الوقوع رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه به امارات اشاره کرد و گفت این دو کشور دشمنی سختی با یکدیگر داشتند.
العربی افزود که از این رو و پس از سفر اردوغان به عربستان و امارات و شاید اسرائیل، شاهد تغییرات سیاسی گسترده ای خواهیم بود و در صورت وقوع این تحول بزرگ در روابطی که طی دوره گذشته به بن بست رسیده بود، احتمال دارد در تسریع مذاکرات ترکیه و مصر منعکس شود.
وی توضیح داد که در این وضعیت، با نقشه منطقه ای جدیدی روبه رو خواهیم شد که خطری برای ایران خواهد بود از این رو وزیر امور خارجه ایران به سرعت تاکید کرد که هراسی از وقوع این تحول ندارد.
این پژوهشگر مسائل سیاسی در ادامه عنوان کرد که با وجود اظهارات وزیر امور خارجه ایران اما نباید این اظهارات را باور کرد چرا که در سیاست آنچه علنا مطرح می شود، حتما با آنچه در پشت پرده وجود دارد یکی نیست.
به گفته وی ایران قطعا از این تحویل آسیب خواهد دید در نتیجه دست بسته در برابر خطراتی که وی را محاصره کند، نخواهد ماند.
ایران و مصر
با گذشت حدود 40 سال از تنش بین مصر و ایران، مقامات و دیپلمات های ایرانی اظهاراتی درباره بهبود روابط ایران با مصر مطرح کردند.
شاید بارزترین این اظهارات متعلق به سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران باشد که گفته بود پیشرفت روابط بین قاهره و تهران به نفع منطقه است.
از طرفی دیگر میر مسعود حسینیان، مدیرکل خاورمیانه و شمال آفریقا در وزارت امور خارجه ایران اعلام کرد که کشورش در تلاش برای بهبود روابط با مصر است و حل مشکلات بین ایران و عربستان ممکن است بر این مساله تاثیر بگذارد.
گفتنی است روابط بین مصر و ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران در سال 1979 رو به تنش رفت و در پی امضای قرارداد کمپ دیوید با اسرائیل، آیت الله خمینی، رهبر وقت جمهوری اسلامی ایران دستور قطع روابط دیپلماتیک با مصر را صادر کرد.
ترکیه و منطقه
اختلافات اساسی بین تهران و آنکارا وجود دارد، ترکیه متحد استراتژیک و مهم امریکا، دشمن اصلی ایران و عضو موثری در ناتو است.
اختلاف در مساله سوریه نیز از مهم ترین مسائل در رابطه بین دو کشور بوده؛ و اقدامات مصالحه آمیز ترکیه با کشورهای منطقه از جمله مصر، امارات، اسرائیل و عربستان، محل تردید ایران درباره سیاست های منطقه ای ترکیه و میزان ثبات موضع این کشور نسبت به آن است.
در رابطه با سیاست منطقه ای دو کشور در خاورمیانه نیز، ایران و ترکیه با عربستان و اسرائیل بر سر نفوذ در منطقه رقابت دارند.
این مساله را به وضوح می توان از محاصره قطر توسط عربستان و همپیماناش در منطقه و مصر و حمایت ترکیه و ایران از قطر برای عبور از پیامدهای این محاصره دید.
اما ترکیه اخیرا گام های جدیدی برای نزدیکی روابط با امارات و مصر اتخاذ کرده و به زودی اردوغان به عربستان و امارات سفر خواهد کرد تا تنش سال های اخیر را از بین ببرد.
عربستان و ایران
فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان در 3 ژانویه در کنفرانسی مطبوعاتی با همتای اردنی خود در امان گفت دست عرب ها به سوی ایران دراز است به شرط اینکه ایران به نگرانی های کشورهای عربی در رابطه با امنیت و ثبات منطقه توجه کند.
پیش از این و در 7 اکتبر نیز مذاکرات بین ایران و عربستان به خوبی پیش رفته است.
مذاکرات عربستان و ایران ماه های گذشته در عراق آغاز شد و دو طرف 4 دور مذاکره انجام دادند.