با این حال، تلاشهای عربستان و امارات برای معرفی خود به عنوان پیشتازان اسلام میانهرو برپایه یک مفهوم استبدادی، علیرغم کاهش چشمگیر بودجه بسیاری ارگانها و مؤسسات دینی سعودی خارج از کشور، و نیز ترویج مفاهیم تسامح توسط امارات، در تشویق میانهروی در خارج از این کشورها، نتایج چندانی درپی نداشته است.
موانع صدور الگوی اعتدال
الگوی «اعتدال» سعودی و اماراتی از مرزهای جغرافیایی دو کشور فراتر نرفت؛ چنانکه در بسیاری کشورهای اروپایی و همچنین در کمپ «کاکس بازار» پناهجویان روهینگیا در بنگلادش و پاکستان مشهود است.
موانع پیشروی قدرت نرم مذهبی در «مرکز بینالمللی گفتوگوی فرهنگها و ادیان ملک عبدالله بن عبدالعزیز» (که توسط عربستان سعودی تأمین مالی میشود) آشکارتر است. این مرکز یک دهه پس از حضور در وین مجبور به انتقال به لیسبون شد؛ و امیدوار است با این کاهش حضور، از جنجالها پیرامون پرونده ننگین حقوق بشر سعودی بکاهد.
اگرچه نقش اسلامهراسی در خشونت، تعصبات ضدمهاجران و بیگانههراسی، غیرقابل انکار است، اما عربستان سعودی و امارات نمیتوانند همزمان از مسئولیت شانه خالی کنند؛ و آنها را تبرئه کرد.
تا پیش از ظهور ولیعهد محمد بن سلمان، ستیزهجویان تحت حمایت عربستان از احساسات حاشیهنشینی، محرومیت و فقر در پروژههای مسکن شهرهای فرانسه که عمدتاً محل سکونت مهاجران مسلمان و فرزندان فرانسوی الاصل آنها بود، سوء استفاده میکردند.
محیط های مساعد برای ستیزه جویی
مارک وایتزمن، روزنامهنگار فرانسوی، که اخیراً مقالهای درباره مناقشه جاری در فرانسه پیرامون خشونت و اقلیت مسلمان نوشته، میگوید: «حتی اگرچه این کمی بیش از حد ساده باشد، اما میتوان استدلال کرد که افزایش خشونت در فرانسه از اواسط دهه 1990 آغاز شد؛ و در موج تروریستی 2015-2016 به اوج خود رسید، این اساساً یک پروژه سلفی بود.”
وایتزمن اخوان المسلمین و حامیان آن در خاورمیانه و عربستان سعودی را مقصر میداند؛ به نظر می رسد عمدا نقش سیاست های تبعیض آمیز فرانسه را نادیده گرفته است.
بودجه عربستان، خشم اسلام گرایان و سیاست فرانسه، همه محیطی را ایجاد کرده که مشخصه آن، احساسات مخالف بامسلمانان،مهاجران و خارجی ها است؛ مسئله ای که به امارات اجازه داده تا سرکوب اسلام سیاسی خود را با آرمان های داخلی و ژئوپلیتیکی امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه توجیه کند.
در آستانه انتخابات ریاست¬جمهوری پیش رو، که قوی ترین رقیب ماکرون احتمالاً راست گرایان سرسخت خواهند بود، او اخوان المسلمین و سلفی ها را متهم کرد که با ارائه قانونی اسلامی که می تواند جایگزین قوانین فرانسه شود، به دنبال “تجزیه طلبی” و برتری” اسلامی هستند.
سال گذشته، دولت فرانسه قانونی تصویب کرد؛ که به گونه ای گسترده، مسلمانان را هدف گرفته بود؛ همچنان که سرکوب سازمان های مختلف جامعه مدنی مسلمان را آغاز کرد.
به همین ترتیب، ستیزه جویان “ارتش نجات روهینگیا آراکان” در کنار باندهای تبهکار در منطقه کاکس بازار بنگلادش -محل زندگی نزدیک به یک میلیون پناهنده از میانمار- از حمایت برخوردار هستند؛ هیچ راهکار عملی برای بهبود زندگی این پناهندگان، جلوگیری از گرایش آنها به افراط گرایی و متقاعدسازی آنها به اینکه میانه روی برای آنها مفید است وجود ندارد.
درست است که عربستان سعودی و امارات میلیونها دلار کمک بشردوستانه به روهینگیاها کردهاند، اما با توجه به احتمال جنگ داخلی قریب الوقوع یک سال پس از کودتای نظامی در میانمار، بعید است این کمکهای بشردوستانه به تنهایی زخم “کاکس بازار” را تسکین دهد؛ همچنان که بر اساس گزارش منتشر شده، میانمار در اولویت کمک های بشردوستانه و توسعه عربستان قرار ندارد.
مرکز تحقیقات و مطالعات اسلامی ملک فیصل گزارشی با عنوان “چرا جهان به مشارکت با سعودی نیاز دارد: کمک های بشردوستانه و توسعه جهانی عربستان” منتشر کرد؛ که واضح بود هدف آن، جبران آنچه “کوتاهی رسانه ها و نهادهای امداد بین المللی در برجسته سازی کمک های سعودی” است.
سعودی در میان 5 کمک کننده برتر در جهان قرار دارد؛ چنان که در 46 سال گذشته 60 درصد از هزینه ها (برابر 40 میلیارد دلار) را به توسعه اختصاص داده است. برخلاف میانمار، پاکستان در میان 5 دریافت کننده اصلی کمک های بشردوستانه و توسعه سعودی قرار دارد.
ستیزه جویی پاکستان
ازنگاه ناظران، پاکستان (که یکی از دریافت کنندگان بزرگ کمک های مالی چنددهه گذشته سعودی به شمار می رود) همان مسیری را دنبال می کند که سعودی و امارات رها کرده اند. عمران خان، نخست وزیر پاکستان بر نقش اسلام در آموزش و زندگی عمومی تاکید دارد؛ و با آنچه که “کفرگویی” نامیده می شود مقابله می کند؛ درحالی که عربستان و امارات به دنبال محدودسازی نقش دین در هویت ملی و زندگی عمومی هستند.
با توجه تمرکز مسائل در پاکستان بر آموزش و هنجارهای اجتماعی، عربستان ماه می گذشته اعلام کرد مسجدی بزرگ به نام ملک سلمان در محوطه دانشگاه اسلامی اسلام آباد خواهد ساخت. اگرچه پیام ساخت این مسجد احتمالاً به طور قابل توجهی با آنچه مؤسسات تحت حمایت سعودی قبل از اصلاحات بن سلمان، تفاوت دارد، اما بعید است پاکستان متقاعد شود که مسیر کنونی خود را رها کند. عمران خان اخیرا لزوم حفاظت از جوانان در برابر تهاجم رسانه های اجتماعی به ایمان و ارزش های دینی و اخلاقی آنها را در اولویت قرار داد.
به گفته زاهد حسین، نویسنده پاکستانی، سخنرانی خان با توجه به ماهیت مشکلاتی که کشورهای اکثریت مسلمان با آن مواجه هستند، سورئال به نظر می رسید.
گام نخست
عربستان و امارات، هیچکدام از آزادی های اساسی، از جمله آزادی بیان استقبال نمی کنند؛ بلکه برعکس، پرونده حقوق بشری آنها عمیقاً خدشه دار شده است. با این حال، تشویق پاکستان و سایر کشورهایی که توسط بودجه سعودی هدف قرار گرفتهاند، برای انجام برخی اصلاحات (حتی اگر فقط در راستای تعریف استبدادی از اعتدال باشد) و کمک به ارائه چشماندازهایی فراتر از صرف زنده ماندن به جوامع آشفته، یک گام رو به جلو است.
این روند احتمالاً با رقابت سعودی و امارات برای دریافت گواهی “اعتدال” تقویت خواهد شد.