دو روز قبل عراق و عربستان تفاهم‌نامه اتصال شبکه برق دو کشور را امضا کردند. در این راستا، «حمید الغزی»، دبیر هیئت دولت عراق، امروز در دیدار با هیئتی عربستانی خواستار اعزام تیم فنی عربستان به عراق در هفته آینده برای آغاز هرچه سریع‌تر اجرای این پروژه شد.
«عبدالعزیز بن سلمان آل سعود»، وزیر انرژی عربستان، درباره این توافق گفت که همکاری عراق و عربستان در راستای تحکیم روابط منحصر به اتصال برق دو کشور نمی‌شود و این صرفا گام اول در اقدام جمعی مشترک است. او همچنین گفت که در فاز اول اتصال شبکه برق عراق و عربستان هزار گیگاوات به عراق صادر خواهد شد و این صرفا گام اول در مسیری بسیار بزرگ‌تر است. البته مذاکرات دو کشور بر روی تعیین قیمت و کاهش آن متمرکز است، زیرا تعرفه ارائه شده توسط طرف سعودی‌ها بالا است.
عراق به دنبال امضای قراردادهای اتصال برق با کشورهای حاشیه خلیج فارس است تا کمبود بالای برق خود را جبران کند. تولید برق عراق ۲۱۰۰۰ مگاوات است و واردات آن از خلیج فارس حدود ۵۰۰ مگاوات خواهد بود در حالی که نیاز محلی عراق به برق ۳۵۰۰۰ مگاوات برآورد شده است.
در سپتامبر ۲۰۱۹، عراق توافقنامه‌ای را با شورای همکاری خلیج فارس برای ایجاد یک خط انتقال برق به طول ۳۰۰ کیلومتر امضا کرد که ۸۰ کیلومتر آن در داخل عراق و ۲۲۰ کیلومتر در داخل کویت خواهد بود. این خط قرار است پس از تکمیل فاز اول آن در تابستان سال جاری، ۵۰۰ مگاوات برق عراق را تامین کند. عراق ده‌ها سال است که از بحران کمبود برق رنج می‌برد که در نتیجه جنگ‌های پی در پی، بی‌ثباتی، وضعیت امنیتی کشور و همچنین فساد گسترده بوده است.
البته یکی از موانع جدی در این پروژه نبود بودجه لازم در دولت عراق است. بطوریکه در ۸ آگوست سال ۲۰۲۱ یک روزنامه دولتی عراق اعلام کرد که دولت به دنبال تامین بودجه لازم برای اجرای تعهدات خود در مورد پروژه اتصال برق با کشورهای عرب خلیج فارس با هدف کاهش بحران کمبود انرژی در کشور است. از همین روی عراق برای تامین مالی اتصال برق با خلیج فارس در سپتامبر ۲۰۱۹ به بانک جهانی مراجعه کرد.
کاهش صادرات گاز ایران از ۵۰ میلیون متر مکعب به ۸.۵ میلیون مترمکعب در روز به شدت تحت تاثیر منفی بر سیستم برق گذاشته است و منجر به از دست دادن ۱۱۰۰ مگاوات برق تولیدی شده است
کاهش صادرات گاز ایران
با کاهش عرضه گاز ایران، بحران برق در عراق طی روزهای گذشته وخیم‌تر شده است و مصرف کنندگان منتظر راه‌حلی هستند. عرضه گاز ایران اخیرا با توقف صادرات برق از تهران به بغداد کاهش یافته است که باعث شده سیستم برق عراق نزدیک به ۸۰۰۰ مگاوات در ساعت را از دست بدهد.
کاهش صادرات گاز ایران از ۵۰ میلیون متر مکعب به ۸.۵ میلیون مترمکعب در روز به شدت تحت تاثیر منفی بر سیستم برق گذاشته است و منجر به از دست دادن ۱۱۰۰ مگاوات برق تولیدی شده است.
عراق و ایران دو قرارداد تامین گاز را در سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۵ امضا کردند که یکی از آنها صادرات گاز ایران تا ۳۵ میلیون متر مکعب گاز در روز به یک نیروگاه ۳۰۰۰ مگاواتی بود که بزرگترین نیروگاه عراق را پوشش و برق پایتخت را تامین می‌کند. قرارداد دیگر شامل تامین ۳۵ میلیون متر مکعب در روز به جنوب عراق میشود.
باید توجه داشت بغداد طی ۵ سال گذشته بیش از ۱۵ میلیارد دلار برای واردات گاز ایران پرداخت کرده است. البته در شرایط جوی و سرد منطقه، تقاضا برای گاز ایران در داخل افزایش یافته و این موضوع بر عرضه گاز ایران به عراق تاثیر گذاشته است.
البته در ۱۲ ماه گذشته، عراق بارها به دلیل ناتوانی، پرداخت طلب ایران را به بهانه تحریم ها به تاخیر انداخته است. در حال حار هم براساس اظهارات مقامات رسمی طلب تهران بیش از ۵ میلیارد دلار برآورد میشود.
برنامه‌های عراق
وزارت نفت عراق چندین پروژه برای سرمایه‌گذاری در گاز همراه و اجرای پروژه‌های تولید گاز برای رفع نیازهای ملی را اعلام کرده بود. از همین روی بغداد برای شروع اجرای پروژه اتصال برق از عربستان سعودی تفاهمی امضا کرد. عراق معتقد است پس از اجرای آن ظرف دو سال، به راه حل‌های اساسی برای بحران برق دست خواهد یافت.
همچنین اخیرا وزارت نفت عراق به دنبال سرمایه گذاری در تولید گاز از میادین عراق با هدف تثبیت تامین گاز برای تولید برق و نیازهای صنایع بوده است. در کنار آن بغداد یک برنامه پنج ساله تهیه کرده که به ۳ مرحله بلندمدت، کوتاه مدت و میان مدت تقسیم میشود. براساس آن در برنامه کوتاه مدت ۵ تا ۷ هزار مگاوات، در میان مدت ۱۲ هزار مگاوات و در بلندمدت که ۵ ساله است عراق به ۵۴ هزار مگاوات می‌رسد و این برای تامین نیاز مردم کافی است.
یکی دیگر از پروژه‌های عراق کار بر روی پروژه‌های تولید برق از طریق انرژی خورشیدی در راستای تنوع بخشیدن به منابع انرژی است. بنابراین عراق در نظر دارد به همکاری کشورهایی مانند چین و فرانسه، ۱۲۰۰۰ مگاوات از طریق انرژی خورشیدی تولید کند که این در کنار واردات از کشورهای همسایه است.
از کاهش نفوذ ایران تا شبکه سازی
به نظر می‌رسد عربستان سعودی این پروژه را بیشتر در راستای کاهش نفوذ ایران در عراق تعریف کرده باشد. باید توجه که در اجلاس سه جانبه سال گذشته بین عراق، مصر و اردن بر اتصال شبکه برق کشورهای منطقه تاکید شد. بطوریکه پس از اجلاس بغداد محمد شاکر وزیر برق مصر پس از این نشست طی مصاحبه‌ای اعلام کرد: «مصر حاضر است از طریق اردن ۷۰۰ مگاوات برق را به عراق برساند. پروژه‌ای که انجام آن ۲۴ ماه زمان می‌برد. وزارتخانه برق مصر هم‌اکنون درحال انجام هماهنگی‌ها با اردن است تا اینکه بررسی‌های لازم برای توسعه خطوط انتقال برق مصر به اردن انجام شود. به گفته شاکر اتصال شبکه برق سه کشور مصر، اردن و عراق از ۳۵ میلیارد لیره (۲.۲ میلیارد دلار) فراتر خواهد رفت»
یکپارچه سازی شبکه‌های منطقه مدت‌هاست که در دستور کار کشورهای تولیدکننده نفت در خلیج فارس بوده است. در این راستا، کار بر روی پروژه اتصال بین عربستان و مصر، اولین اتصال بزرگ HVDC منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا آغاز شده است که به دو کشور اجازه می‌دهد تا حداکثر ۳۰۰۰ مگاوات برق را مبادله کنند
البته آنموقع گمانه‌زنی‌هایی از سوی برخی کارشناسان مطرح شد، مبنی بر اینکه عراق با نزدیکی به بلوک عربی یا همان که الکاظمی سال گذشته از آن به‌عنوان «پروژه شام جدید» یاد کرد، در پی کاهش نفود ایران در این کشور است و این بیشتر از طریق کاهش وابستگی اقتصادی به ایران و به ویژه برق و گاز امکان پذیر است. البته نباید از رویای هاب برق شدن مصر غافل بود که در آن منطقه خاورمیانه و مدیترانه برای این کشور از اهمیت بالایی برخوردار است.
یکپارچه سازی شبکه‌های منطقه مدت‌هاست که در دستور کار کشورهای تولیدکننده نفت در خلیج فارس بوده است. در این راستا، کار بر روی پروژه اتصال بین عربستان و مصر، اولین اتصال بزرگ HVDC منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا آغاز شده است که به دو کشور اجازه می‌دهد تا حداکثر ۳۰۰۰ مگاوات برق را مبادله کنند.
شورای همکاری خلیج فارس نیز در حال برنامه ریزی یک پروژه اتصال مشترک با شرکت انتقال برق مصر و شرکت ملی برق اردن است. بنابراین توافق عربستان با عراق بخشی از هدف دولت سعودی برای تبدیل به یک مرکز اتصال برق منطقه‌ای‌است.
