از همین روی در ماههای اخیر به دلیل موقعیت ژئوپولتیکی اوکراین و تعدد بازیگران و متغیرها، بیشتر توجهات به پیامدهای اقتصادی افزایش تنشها معطوف شده است که در میان بحث گاز صادراتی روسیه به اتحادیه اروپا، آن هم در فصل زمستان وزن بیشتری را نسبت به سایر موارد به خود اختصاص داده است. در حالیکه علاوه بر انرژی، تاثیر افزایش تنشها بر حوزه ترانزیت و غلات، میتواند حتی فراگیرتر نیز باشد. که در این نوشتار به نقش اوکراین در امنیت غذایی جهان به ویژه کشورهای عربی خواهید پرداخت.
بخش بزرگی از پربارترین زمین های کشاورزی اوکراین در مناطق شرقی آن متمرکز شده است و دقیقاً آن بخش هایی هستند که در برابر حمله احتمالی روسیه آسیب پذیرتر هستند.
برای قرنها، اوکراین به عنوان سبد نان بسیاری از کشورها از اروپا گرفته تا خاورمیانه و آفریقا بوده است. بطوریکه صادرات محصولات کشاورزی اوکراین مانند گندم و سایر غلات، روغنهای گیاهی و غیره برای تغذیه بسیاری از کشورها ضروری است.
حالا با تشدید تنشها در مرز اوکراین این پرسش مطرح میشود که درگیری نظامی روی دهد، این موضوع چه تاثیری بر تورم و افزایش جهانی قیمتها خواهد داشت؟ باید توجه داشت که گندم اوکراین یک کالای ضروری برای برخی از کشورها مانند لبنان، یمن، لیبی، مصر است، که میتواند بحران نان را آنها ایجاد کند.
اوکراین بزرگترین صادرکننده ذرت، جو و چاودار است، اما گندم این کشور بیشترین تأثیر را بر امنیت غذایی در سراسر جهان دارد. در سال 2020، اوکراین نزدیک به 18 میلیون تن گندم از مجموع برداشت 24 میلیون تنی خود را صادر و به پنجمین صادرکننده بزرگ جهان تبدیل شد.
مشتریان عمده گندم اوکراین، چین و اتحادیه اروپا هستند اما جهان در حال توسعه نیز به واردکننده عمده گندم اوکراین تبدیل شده است. به عنوان مثال، بر اساس دادههای سازمان FAO حدود نیمی از گندم مصرف شده در لبنان در سال 2020 از سوی اوکراین تامین شد، لبنان برای 35 درصد از غذای خود به نان و سایر محصولات غلات متکی است.
از 14 کشوری که بیش از 10 درصد از مصرف گندم خود را به اوکراین وابسته هستند، تعداد زیادی به دلیل بیثباتی سیاسی یا خشونت با ناامنی غذایی روبرو هستند. به عنوان مثال، یمن و لیبی به ترتیب 22 و 43 درصد از کل مصرف گندم خود را از اوکراین وارد میکنند.
بر اساس دادههای فائو، مصر بزرگترین مصرفکننده گندم اوکراین است که در سال 2020 بیش از 3 میلیون تن وارد کرد که حدود 14 درصد از کل گندم مصرفی این کشور است.
در آسیا، مالزی و اندونزی برای مصرف گندم خود 28 درصد به اوکراین وابسته است. همچنین سهم گندم اوکراین در سفره بنگلادشیها در سال 2020، 21 درصد بود. از همین روی وقوع جنگ بین روسیه و اوکراین میتواند منجر به بحران غذایی از آفریقا تا آسیا شود.
بخش عمدهای از گندم تولیدی اوکراین در شرق این کشور یعنی استانهای خارکف، دنیپروپتروفسک، زاپوریژیا و خرسون واقع در غرب دونتسک و لوهانسک، که در حال حاضر در تصرف نیروهای تحت حمایت روسیه است، تامین میشود.
بنابراین حمله احتمالی به اوکراین بر تصرف بخشهای شرقی، جایی که جدایی طلبان تحت حمایت روسیه قبلاً جمهوریهای خود را ایجاد کردهاند، میتواند به معنای کاهش شدید تولید و صادرات گندم باشد، چون کشاورزان از جنگ و زیرساختهای ویران فرار و اقتصاد منطقه فلج میشود.
در حال حاضر قیمتهای جهانی مواد غذایی همراه با قیمت سایر کالاهای اساسی، روند افزایشی دارد و هرگونه اختلال در منطقه دریای سیاه با خطر شوکهای بیشتر قیمتی همراه و ناامنی غذایی در بسیاری از کشورهای در حال توسعه که برای امرار معاش به اوکراین وابسته هستند را تشدید خواهد شد.
در کشورهای در حال توسعه مانند مصر، لیبی، یمن و لبنان، شوکهای قیمتی در مواد غذایی به راحتی وضعیت را بدتر میکند. در بسیاری از کشورهای دیگر نیز؛ افزایش قیمتها و ناامنی غذایی میتواند به درگیری دامن بزند، تنشهای قومی را افزایش، دولتها را بیثبات و خشونت را گسترش دهد.
مجله فارین پالیسی مینویسد؛ این سناریوها را نباید ساده انگاشت. تنها یک دهه پس از بهار عربی، افزایش قیمت مواد غذایی جرقه انقلابی در تونس و مصر شد و اخیراً نیز در قزاقستان افزایش قیمت یک کالای اساسی به سرعت منجر به اعتراض و خشونت شد.