دو نیروی گریز از مرکز
در حال حاضر، جنگ در اوکراین برای اکثر کشورهای خاورمیانه یک درگیری در دوردست‌ها به نظر می‌آید. اما آیا ممکن است دامنه آن به این منطقه هم کشیده شود؟
دو نیروی گریز از مرکز وضعیت کنونی کشورهای خاورمیانه را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد: جهانی که به طور فزاینده دوقطبی شده که رهبران در آن می‌گویند «یا با ما هستید و یا علیه ما» و نیاز فزاینده به ثبات در اجرای قوانین بین‌المللی توسط ایالات متحده و اروپا و رعایت استانداردهای حقوق بشر و سیاسی.
خطر تشدید تنش
دولت بایدن در حال بررسی اعزام نیروهای ویژه برای محافظت از سفارت آمریکا در کی‌یف است. چه اتفاقی می‌افتد اگر نیروهای روسی به سفارت حمله کنند، درست مانند بمباران هیئت چینی در بلگراد توسط نیروهای ایالات متحده در سال 1999؟
در آن زمان، چین واکنش نظامی نشان نداد، اما در آن مناقشه این کشور از هیچ یک از طرف‌های جنگ در یوگسلاوی سابق به گونه‌ای که ایالات متحده و متحدانش به اوکراین کمک می‌کنند، حمایت نمی‌کرد.
به طور مشابه، اگر ایالات متحده، ناتو یا کشورهای اروپایی جداگانه تصمیم به آموزش نیروهای اوکراینی در خاک اوکراین بگیرند و توسط روسیه مورد حمله قرار گیرند، خطر تشدید تنش وجود دارد. مطمئناً، روسیه، مانند ناتو، نمی‌خواهد جنگ به رویارویی مستقیم گسترش یابد، اما برای خارج شدن از کنترل وقایع زیاد لازم نیست.
دور از توافق؟
به همین ترتیب، در صورت شکست مذاکرات احیای برجام در وین، ممکن است گزینه‌های کشورهای حاشیه خلیج فارس محدود شود. تاکنون تلاش های جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده و ایران، برای بازگشت به توافق هسته‌ای 2015 به نتیجه نرسیده است.
رابرت مالی، نماینده ویژه دولت بایدن در امور ایران، این هفته در کمیته روابط خارجی سنا گفت: «ما توافقی [در دسترس] نداریم… و چشم انداز دستیابی به آن، در بهترین حالت، ضعیف است». اظهارات مالی در حالی بیان شد که به نظر می‌رسد جنگ در سایه اسرائیل و ایران در حال تشدید شدن است و مقامات آمریکایی هم به دنبال ترمیم روابط با عربستان سعودی است که احتمالاً راه را برای سفر بایدن به این کشور هموار می‌کند.
در شرایطی که اسرائیل متهم به ترور یکی از اعضای سپاه پاسداران و چند خرابکاری اخیر دیگر است، یک مقام سعودی خاطرنشان کرده که عربستان سعودی و ایران هنوز برای ششمین دور مذاکرات خود برنامه‌ریزی نکرده و گفت‌وگوها تاکنون «پیشرفت کافی» نداشته است.
بازی مشابه بن‌سلمان و اردوغان
روابط بین ایالات‌متحده و عربستان‌سعودی از زمانی که بایدن در طول مبارزات انتخاباتی خود عربستان را کشوری منفور نامید، سرد بوده است. او از آن زمان به‌دلیل مداخله بن‌سلمان ادعایی در قتل جمال خاشقجی در سال ۲۰۱۸ در کنسولگری عربستان در استانبول، عملاً ولیعهد را تحریم کرده است. در نتیجه این اختلاف، بن سلمان درخواست‌های آمریکا مبنی بر افزایش تولید نفت به منظور کاهش قیمت ها و فشارهای تورمی و کمک به اروپا برای کاهش وابستگی خود به انرژی روسیه را رد کرده است.
با انجام این کار، عربستان سعودی با آمریکا همان بازی را انجام می‌دهد که ترکیه در داخل ناتو درگیر آن است. هر دو می‌خواهند از نیازهای ایالات متحده برای حمایت از اوکراین بهره‌برداری کنند و در عین حال خطری متوجه تضمین امنیتی ایالات متحده و در مورد ترکیه تضمین‌های امنیتی ناتو نباشند.
ترکیه شرایطی را پیش روی عضویت سوئد و فنلاند در ناتو قرار داده، اما در نهایت از ایالات متحده، ناتو و اتحادیه اروپا می‌خواهد که استراتژی دریای سیاه را به گونه‌ای توسعه دهند که ترکیه در مرکز آن باشد. در شرایط کنونی ترکیه عملاً به حال خود رها شده بدون این‌که در یک رویکرد منطقه‌ای گسترده‌تر قرار گیرد.
تنها ضامن امنیت دولت‌های خلیج فارس
شکست در احیای توافق هسته‌ای ایران احتمالاً کشورهایی مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی را به جایی می‌رساند که وقتی به دنبال تضمینی برای امنیت خود هستند، جایی جز ایالات متحده ندارند.
چین مایل نیست و قادر به جایگزینی آمریکا به عنوان ضامن امنیت نیست و روسیه نیز خود را از این معادله خارج کرده است.
سرزمین فرصت‌های اقتصادی
اکنون، در حالی که چین وضعیت فعلی خود را حفظ می‌کند، پنجره فرصتی برای ایالات متحده و اروپا برای گنجاندن حقوق سیاسی و بشری به شیوه ای معنادار در بحث‌های خود باز شده است.
اما مجمع جهانی اقتصاد این هفته در داووس نشان داد قرار نیست ایالات متحده و اروپا از این فرصت استفاده کنند. عربستان سعودی که با افزایش قیمت نفت تقویت شده، به عنوان سرزمین فرصت‌های اقتصادی در دنیایی که توسط تورم، کمبود مواد غذایی و مشکلات تغییر عرضه ضربه خورده بود، در کانون توجه قرار گرفت.
پس از حملات موشکی و پهپادی اوایل سال جاری میلادی توسط حوثیان یمن، عربستان سعودی و امارات متحده عربی به دنبال توافق نامه‌های دفاعی دوجانبه تقویت شده با ایالات متحده -اگر نگوییم یک معاهده رسمی- هستند.
دو تن از مشاوران ارشد بایدن این هفته از عربستان سعودی دیدن کردند تا درباره نفت، ایران و امنیت، از جمله نهایی کردن انتقال دو جزیره استراتژیک – تیران و صنافیر – در دریای سرخ از مصر به حاکمیت عربستان با رضایت اسرائیل گفتگو کنند. قرار است مقامات ایالات متحده در روزهای بعد در واشنگتن، ایال هولاتا، مشاور امنیت ملی اسرائیل را در مورد گفتگوهای خود با سعودی در جریان بگذارند.توضیح دهند. رسانه های اسرائیلی به طرز جالبی از دیدارهای سری اخیر مقامات اسرائیلی و عربستانی خبر دادند که بر مسائل امنیتی از جمله ایران متمرکز بود.
جنگ اوکراین و یک شریک غیرقابل اعتماد
همانند کشورهای حاشیه خلیج فارس، اسرائیل عملاً برای گزینه‌های ضمانت‌گر خود در نتیجه بحران اوکراین با محدودیت مواجه بوده، اما نسبت به کشورهای حاشیه خلیج فارس در معرض خطر آسیب کم تری بوده است.
با این حال، در تحلیل نهایی، کشورهای خاورمیانه متوجه می‌شوند که ایالات متحده، به قول کرستن فونتنروز، مدیر سابق خلیج فارس در کاخ سفید، «هنوز می‌تواند در صورت لزوم به راحتی ائتلاف‌های جهانی بسازد. این در حالی است که روسیه هم‌چون ماده‌ای رادیواکتیو خواهد بود که بیشتر کشوری مطرود و خونریز محسوب می‌شود تا یک شریک قابل اعتماد.
خانم فونتنروز هشدار داد که « احمقانه است کشورهایی که قبلاً از روابط سودمند با روسیه برخوردار بودند، اکنون آن رادیواکتیویته را به سمت خود دعوت کنند، آن هم در نظم جهانی نوظهور که روسیه آن قدرت تک قطبی نیست که امیدوار بود تبدیل شود، بلکه یک قمارباز شکست خورده است«.
اما اگر روابط بین ایالات متحده و چین به میزانی که بین واشنگتن و مسکو وجود دارد بدتر شود، ممکن است شرایط کاملاً متفاوت باشد. در صورتی که ایالات متحده همچنان در پایبندی خود به حقوق بشر در داخل و خارج از کشور به عنوان گزینشی و ریاکارانه رفتار کند، این امر حتی ممکن است بیشتر شود.
