مذاکرات پیرامون احیای توافق هسته ای مجددا، در خطر قرار دارد. شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی قطعنامه ای را تصویب کرده که طی آن، از تهران به خاطر کتمان حقایق پیرامون برنامه اتمی اش انتقاد شده است. در پاسخ، ایران بخشی از دوربین های ردیابی در تاسیاست هسته ای را خاموش کرد. در آژانس بین المللی انرژی اتمی اعلام کرده اند که این اقدام، یک ضربه مهلک به احیای برجام بشمار می رود.
در ایران تصمیم گرفتند، 27 دوربین مونیتورینگ بر فعالیت های چندین تاسیسات هسته ای را خاموش کنند. این دوربین ها در چارچوب توافق هسته ای نصب شده بودند. در این میان، 40 دوربین آژانس بین المللی انرژی اتمی مانند سابق مستقر هستند. به اعتقاد رافائل گروسی، رئیس سازمان انرژی اتمی به همین دلیل، وضعیت راستی آزمایی فعالیت های تهران کمتر شفافیت خواهد یافت و بلاتکلیفی ها و تردیدها بیشتر خواهد شد.
گروسی ابراز تاسف کرد که ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی در خصوص یک روند مشخص تعاملی به توافق رسیده بود، اما نتایج مورد انتظار حاصل نشد. از جمله، در آژانس بین المللی انرژی اتمی پاسخی به پرسش مربوط به منشاء ذرات اورانیوم در سه تاسیسات (ترقوزآباد – ورامین – مریوان) دریافت نکرده اند. با این وجود، به اعتقاد گروسی، این به معنای پایان تعامل نیست.
تصویب قطعنامه در آژانس بین المللی انرژی اتمی مورد استقبال اسرائیل قرار گرفت. در ایران، اقدامات آژانس بین المللی انرژی اتمی را خصومت آمیز تفسیر کرده اند: ایران در پاسخ به این قطعنامه، برداشتن گام های متقابل را وعده داده است. این می تواند در رابطه با نصب سانتریفیوژهای اضافی و پیشرفته تر برای غنی سازی اورانیوم باشد. در ایران، همچنین، تهدید کرده اند که به مذاکرات هسته ای ادامه نخواهند داد.
امیدها برای بازگشت طرفین به پشت میز مذاکرات در ماه مه نمایان شده بود، یعنی پس از سفر انریکه مورا به تهران. اما، جو بایدن تصمیم گرفت، به یکی از مطالبات اصلی ایران – لغو تحریم ها علیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی – تحقق نبخشد. قطعنامه شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی و تهدیدهای تهران فقط به این اختلافات دامن زد. با این وجود، در روز 8 ماه ژوئن مشخص شد که ایران پیشنهاد جدیدی برای ازسرگیری برجام به امریکا داده است. به گفته حسین امیر عبدالهیان، این یک بسته سیاسی نوآورانه جدید است.
عدلان مورگیف، کارمند علمی مرکز مطالعات خاورمیانه، معتقد است: «زمانی که ترامپ از توافق هسته ای خارج شد و تهران در دوره ریاست جمهوری حسن روحانی همچنان به مفاد برجام پایبند ماند تا وضعیت سامان یابد، هیچ نتیجه ای حاصل نشد. ابراهیم رئیسی در دوره ای به قدرت رسید که ایران کمترین علاقه ای به انجام کاری با حسن نیت نمی بیند. به ویژه که دولت امریکا از حذف نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست سازمان های تروریستی به بهانه ارتباط نداشتن آن به توافق هسته ای امتناع می کند». به گفته او، در گذشته، تاکتیک افزایش قیمت از سوی ایران، غلبه بر موانع در مذاکرات را به همراه داشت و امریکا نیز پس از یک تنش دیپلماتیک دیگر، انعطاف بیشتری از خود نشان می داد. از این رو، نباید احتمال احیای برجام را رد کرد. اما، یک نگرانی وجود دارد: اگر دولت جو بایدن سرسخت باشد و با ایران همراهی نکند، هیچ توافقی حاصل نخواهد شد. ظاهرا، در تهران به رغم وجود مشکلات اقتصادی، خود را برای چنین سناریویی آماده کرده اند.
واسیلی اوستانتین گولوونیا، کارمند علمی بخش خاورمیانه در آکادمی علوم روسیه، معتقد است: «در یک طرف سنگر، ایران قرار دارد که پافشاری دارد، برنامه هسته ای اش فقط از ماهیت صلح آمیز برخوردار است و در طرف دیگر، امریکا و اتحادیه اروپا قرار دارند که چندین دهه است، ایران را جزء محور شرارت می دانند و تصریح می کنند که برنامه هسته ای تهران فقط برای ساخت سلاح هسته ای است. آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز که به نوبه خود، باید نقش یک داور مستقل جهانی را ایفا کند، در مذاکرات وین آشکارا از غرب حمایت می کند.» به گفته او، پس از به قدرت رسیدن رئیسی، سیاست خارجی تهران به طور چشمگیری، سختتر شد و پایبندی به اصول بیشتر نمایان شد. در مراحل نخست مذاکرات وین، روشن بود که امکان سازش میان غرب و ایران کم است و به نظر می رسید که طرفین در موقعیت برابری قرار دارند. این کارشناس می گوید: «پس از وقوع دو رویداد، کفه ترازو به نفع ایران کجتر شد. نخست، سخنرانی ولادیمیر زلنسکی، رئیس جمهوری اوکراین در کنفرانس امنیتی مونیخ که در آن، از احتمال احیای زرادخانه هسته ای اوکراین خبر داد و نمایندگان اتحادیه اروپا و امریکا با خوشحالی کف زدند. این امر غرب را که ایران را تحت تحریم های سخت قرار داده و مانع از پیشبرد برنامه هسته ای اش می شود، در فضای رسانه ای در موقعیت ناخوشایندی قرار داد. رویداد دوم – پس از آغاز عملیات ویژه روسیه در اوکراین بود، یعنی زمانی که امریکا عرضه نفت و گاز روسیه را تحریم کرد و غرب به جبران این خلاء نیاز پیدا کرد.» این کارشناس خاطر نشان کرد که ایران برگ برنده هایی در دست دارد. در حال حاضر، تهران دو مطالبه اصلی دارد که بدون تحقق آنها، با توافق هسته ای موافقت نخواهد کرد. نخست – حذف نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست سازمان های تروریستی و دوم – تضعیف تحریم های طولانی مدت که به معنای گشایش کامل بازارهای جهانی به روی نفت ایران است.
دانیلا کریلوف، کارمند علمی ارشد خاورمیانه در آکادمی علوم روسیه، نیز معتقد است: «ما شاهد توطئه کشورهای غربی برای خنثی کردن هر فرصتی برای احیای توافق هسته ای هستیم، زیرا قطعنامه شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی برجام را بی اعتبار می کند. در چارچوب روندهای جهانی، این به معنای تلاش غرب برای تقویت و حفظ سرکردگی جهانی است. در حقیقت، غرب تلاش می کند همه چیز را تابع ایدئولوژی خود پیش ببرد. به احتمال زیاد، برجام در این جهان بینی نمی گنجد.» این کارشناس می گوید: «به احتمال زیاد، این امر دور دیگری از تشدید تنش ها در خاورمیانه را به همراه خواهد داشت. برای امریکایی ها، توافق هسته ای بخشی از مناقشه میان جمهوری خواهان و دموکرات هاست. در حقیقت، آژانس بین المللی انرژی اتمی که از آن خواسته می شود، به مسائل مربوط به کنترل بر انرژی هسته ای رسیدگی کند، با اقدامات خود ایران را به ایجاد فناوری هسته ای خود و از جمله فناوری نظامی تحریک می کند.» به اعتقاد کریلوف، کارشناسان در امریکا و اسرائیل معتقدند که به محض دستیابی ایران به سلاح هسته ای، فورا از آن استفاده خواهد کرد اما این چنین نیست. در مرحله کنونی، توسعه این فناوری از ماهیت تدافعی و بازدارندگی برخوردار است. امریکا و اسرائیل نمی خواهند تهران به سلاح هسته ای دست یابد، زیرا این امر توازن نیروها را در خاورمیانه تغییر خواهد داد. پس از آن، شاهد مسابقه تسلیحات هسته ای در خاورمیانه خواهیم بود.
آندری اونتیکوف، خاورشناس، خاطرنشان می کند که مباحثات پیرامون احیای توافق هسته ای زمانی در جریان است که اوضاع در جهان به شدت متشنج است. او خاطر نشان می کند: «ما در مورد خاموش شدن 20 درصد از دوربین ها سخن می گوییم و 80 درصد از دوربین ها به فعالیت خود ادامه می دهند. گروسی در خصوص پیامدهای خطرناک این حرکت از سوی ایرانی ها بسیار اغراق می کند. اگر امریکایی ها می خواستند، توافق هسته ای احیا شود، قطعا انعطاف پذیرتر عمل می کردند. سرگئی ریابکوف بارها از آمادگی بالا برای عقد توافق هسته ای سخن گفت، اما مشکلاتی پیش آمد، لغو تحریم ها و بازگشت ایران به تعهداتش در چارچوب برجام از جمله آنهاست.» این سیاستمدار تصریح می کند که در این شرایط، مشکل دیگر این است که ایرانی ها می خواهند، ضمانت هایی دریافت کنند که روسای جمهوری بعدی امریکا مجددا از توافق هسته ای خارج نشوند. این که ایرانی ها دوربین ها را خاموش می کنند، با توجه به تصویب قطعنامه در محکومیت ایران و اعمال تحریم های اضافی از سوی امریکا هیچ چیز کشنده ای بشمار نمی رود.
