سطوح گوناگون نفوذ ترکیه در افغانستان

سطح نفوذ ژئوپلتیکی و سیاسی ترکیه در افغانستان

جمهوری ترکیه از بدو سقوط طالبان تلاش کرد تا با روند به وجود آمده پس از کنفرانس بن همکاری کند و در این راستا  مناسبات صمیمانه و نزدیکی با دولت موقت و پس از آن با  دولت انتقالی افغانستان برقرار کرد و در بازسازی افغانستان و هم چنین برقراری امنیت در افغانستان  فعالانه مشارکت کرد. ترکیه سهم عمده‌ای در نیروهای ائتلاف بین‌المللی مستقر در افغانستان(ایساف) داشته و حتی مدتی فرماندهی این نیروها را عهده‌دار بوده است. همین موضوع کمک زیادی به نفوذ ترکیه در افغانستان  نمود . این امر با توجه به پیشینه تاریخی  مثبتی که ترکیه در افغانستان دارد می تواند منجر به قدرت گرفتن تدریجی ترکیه در صحنه سیاسی افغانستان گردد. ترکیه همواره از ژنرال دوستم و حزب اش موسوم به ” جنبش ملی اسلامی شمال ”  که نمایندگی ازبک‌ها را به عهده‌دارد، حمایت کرده و سعی دارد تا محدوده قلمرو قدرت ازبک‌ها را در شمال افغانستان گسترش دهد؛ تا بدین ترتیب مقدمات رسیدن دوستم به آرزوی دیرینه‌اش ؛ تشکیل دولت خودمختار ازبکی در شمال افغانستان  را فراهم کند. ترکیه علاوه بر حمایت وسیع از ازبک‌ها ؛ ترکمن ها ؛ حتی درصدد برقراری رابطه نزدیک با هزاره‌ها است، هزاره‌ها در تاریخ معاصر افغانستان درگیری‌های جدی و شدیدی با تاجیک‌ها و پشتون‌ها  داشته‌اند، اما خصومت چندانی با ازبک‌ها نداشته و حتی گاه  مناسبات دوستانه با آن‌ها داشته اند  و با هم در مسائل مختلف سیاسی متحد بوده‌اند که این موضوع هم ؛  با توجه به نزدیکی ازبک‌ها و ترکیه، ایجاد مناسبات گرم و صمیمی بین ترکیه و هزاره‌ها را تقویت می‌کند.

سطح نفوذ اقتصادی ترکیه در افغانستان

 به دلیل مشکلات امنیتی و معضلات اقتصادی در افغانستان ؛ دولت ترکیه نتوانسته؛ سرمایه دارانش را به سرمایه گزاری در بخش های مختلف افغانستان ؛؛ متقاعد سازد . اما در سایه تبلیغات ؛ برخی محصولات ترکیه بویژه منسوجات ؛ مواد وصنایع غذایی ؛ خدمات ترابری ؛ ؛ ترانه و فیلم ؛  محبوبیت موفقی در افغانستان کسب کرده است .

سطح نفوذ فرهنگی ترکیه در افغانستان

 در اغاز تاسیس جمهوری ترکیه؛ این کشور با ساخت ؛راه اندازی و تجهیز مراکز آموزشی ؛ خدمات بهداشتی و درمانی در افغانستان ؛ از جمله  ساخت نخستین ساختمان مدرن وزارت بهداشت و درمان در سال 1310 و نیز ساختمان دانشکده پزشکی کابل ؛ هم چنین  بیمارستان آتاتورک در علی آباد کابل ؛ تاسیس و راه اندازی دانشکده حقوق و علوم سیاسی در سال 1317 ؛ محبوبیت و نفوذ قابل توجهی در میان جامعه افغانستان ؛ اعم از عوام و روشنفکران ؛کسب کرد . ترکیه بیش از بیست معاهده وموافقتنامه در عرصه های مختلف فرهنگی واقتصادی با افغانستان منعقدساخت که براساس یکی ازموراد آن ؛ جمهوری ترکیه برای مدت ۵۰ سال دانشجویان وصاحب منصبان افغانستان را از طریق اعزام مدرسان از ترکیه به کابل و یا اختصاص بورسیه ؛ آموزش می داد . درعرصه همکاری های فرهنگی بین دوکشورموافقت نامه های متعددی در سالهای ۱۹۶۵ و۱۹۷۲ ، ۱۹۷۶ ، ۱۹۹۳ امضاءشده است که حدود ۵۰۰ نفر از محصلان و دانشجویان افغانستانی درسالهای ۱۹۹۴ تا ۱۹۹۷ به ترکیه اعزام  شده اند . جمهوری ترکیه ؛ یکی از بازیگران محسوس در روند حمایت از تحولات  اصلاح طلبانه  سال های  اخیر در ج.ا. افغانستان محسوب می گردد. این کشور طی سالهای اخیر؛ ضمن اعطاء بورسیه های متعدد و مختلف؛ برگزاری دوره های آموزشی مختلف بویژه برای جوانان و بانوان ؛ با کسب موافقت راه اندازی مدارس زنجیره ای ”  ترک – افغان ” در شهرهای مختلف افغانستان؛ به فعالیت های آموزشی گسترده و تربیت نسل آتی افغانستان پرداخته است .  تفاهم نامه ساخت ؛ تعمیر و راه اندازی  بیش از ۶۸ باب مدرسه  توسط ترکیه درافغانستان، موافقت نامه همکاری های اجتماعی درحوزه های : آموزش کارمندان دولتی؛ رسمی ؛ بخش خصوصی افغانستان درترکیه، افتتاح بخش زبان ترکی در دانشگاه کابل (  19 فروردین 1394 ) ساخت و بازسازی ساختمان های دانشکده الهیات درمزارشریف ؛ طرح ساخت دانشگاه مشترک مولوی ؛ از جمله فعالیت های آموزشی؛ فرهنگی ترکیه در افغانستان است . جمهوری ترکیه درراستای همکاری‌های فرهنگی «بنیاد فرهنگی ترکیه» را در کابل تأسیس کرد . علاوه بر رایزنی فرهنگی و  خانه‌های فرهنگ که تحت نظارت وزارت فرهنگ و توریزم ترکیه فعالیت می‌کنند. اخیرا نیز ” بنیاد یونس امره” در راستای تحقق برنامه های فرهنگی ترکیه  فعال گردیده است. مراکز فرهنگی مذکور ؛ ضمن آموزش زبان ترکی استانبولی ؛ به معرفی جاذبه های علمی ؛ گردشگری  تجاری ؛ فرهنگی و هنری ؛  ورزشی ؛ ترکیه می پردازند.

امضاء توافق نامه پخش سریال های تلویزیونی ترکیه در ایستگاه های تلویزیونی افغانستان ؛ به منظور اشاعه نمایش فیلم های سینمایی و سریال های تلویزیونی ساخت ترکیه در افغانستان مطرح است . شبکه‌های تلویزیونی خصوصی در افغانستان، به صورت بازار سریال‌های تلویزیونی ترکیه درآمده است ؛ سریال های مختلف، با موضوع مسائل خانوادگی به ترویج مصرف گرایی و زندگی اشرافی و غربی، می پردازند.  . پخش سریالهای تلویزیونی ترکیه در رسانه های حامی پان ترکیسم، بسان ایستگاه های رادیو وتلویزیونی طلوع، آینه و…..، تهاجم فرهنگی مخفی ؛ قدرت نرم ؛ ترکیه در افغانستان محسوب می گردد.

این کشور فعالیتهای خود را از طریق آژانس توسعه و همکاری جهان ترک ( T . I. K.  A)  ؛ موسوم به (تیکا) در افغانستان انجام می دهد. ” تیکا ” با هدف تقویت زیر بنای اجتماعی در افغانستان ، بیش از ۷۰۰ پروژه در زمینه های مختلف ؛ بویژه  عرصه های آموزش ؛  بهداشت ودرمان را به اجرا گذاشته  است . احداث مدارس در افغانستان ؛ شمار مدارسی که تاکنون از سوی تیکا در افغانستان تاسیس و راه اندازی شده است  به ۹۰ باب افزایش یافت.  تاسیس و فعال سازی خوابگاه های مجهز برای دانش آموزان و دانشجویان افغانستانی ؛ کمک و مشارکت در مرمت و بازسازی مقبره بهاء الدین ولد در استان بلخ ؛ مسجد، مدرسه، درمانگاه، پارک تفریحی وسایر نیاز های اساسی ؛  برپایی سفره های افطاری طی ایام ماه مبارک رمضان در مساجد بزرگ و مختلف کابل ؛  اهدای بسته ویژه حج ترکیه ؛ شامل : حوله- کفش – وسایل شخصی؛  به حجاج افغانستانی؛ نامگذاری خیابانی در کابل تحت عنوان  “جاده انقره ”   از برنامه های نفوذ فرهنگی ترکیه در افغانستان است.

 
جریان های هوادار ترکیه در افغانستان

بطور کلی ؛ مردم افغانستان نگاه مثبتی به جمهوری ترکیه دارند . فرهیختگان افغانستانی در ترکیه ؛ خانواده های دانش آموزان مدارس افغان – ترک ؛ تعداد معدودی از نماینگان پارلمان و بوروکرات های افغانستانی؛ برخی بازرگانان  نظر خوبی به ترکیه دارند . گرایش به ترکیه در بخشی از نیروهای نظامی ؛ بویژه در میان ترکمن ها و ازبک ها ؛ محسوس است . حزب ” جنبش ملی اسلامی شمال ” به رهبری نرال دوستم و جنبش جوانان افغانستان ؛ از طرفداران ترکیه در افغانستان محسوب می گردند. 

نگاه جریان های سیاسی افغانستان به ترکیه

 در حالی که جریان های ناسیونالیستی ترک گرا –  احزاب و فرقه های اسلامی میانه رو ؛ طرفدار غرب – گروه های لیبرال و  لائیک افغانستان ؛ نگاه مثبتی به جمهوری ترکیه دارند . احزاب وجریان های قوم گرا و مذهب گرا ؛ موضع بی طرفانه ؛ غیر خصمانه ای به ترکیه ابراز می دارند.  

علل توجه کابل به گسترش روابط با ترکیه

سیاست کلی حکومت های افغانستان طی سال‌های اخیر ؛ توسعه همکاری‌های منطقه‌ای توأم با حفظ و گسترش مناسبات با قدرت‌های جهانی بوده است. در این راستا در بعد سیاسی، افغانستان تلاش می نماید تا جایگاه سنتی خود به عنوان قلب منطقه را بازیابی و نقش خود را به عنوان پل ارتباطی میان شرق و غرب منطقه؛ در زمینه مسیرهای گذر انرژی تقویت نماید.و افغانستان تبدیل به یک چهارراه ترانزیتی با اهمیت در منطقه ‌گردد. در راستای نیل به این اهداف، سفرهای متعددو طرح‌های مختلفی برای توسعه محورهای مواصلاتی و خطوط انرژی در دستور کار قرار گرفته است که از جمله آنها می‌توان به طرح راه ابریشم، طرح راه لاجورد، اشاره کرد . البته  کابل و آنکارا ؛ هر دو به بازیگری فعال در صحنه معادلات منطقه ای مایل هستند . اما چنین می نماید که دلیل اصلی توجه بیش از حد کنونی کابل به گسترش روابط با ترکیه ؛ در راستای طرح های غرب به رهبری آمریکا است .آمریکا در پی آن است که  با اجراء و قبضه طرح‌های اقتصادی ؛ کشورهای : روسیه و ج.ا.ایران را در منطقه منزوی‌تر کند و از طرفی برای حفظ موقعیت افغانستان، مسیر دیگری را برای اتصال افغانستان به جاده ابریشم در نظر بگیرد که در حقیقت همان راه لاجورد است. به دلیل نزدیکی و هم سویی ترکیه با آمریکا ؛ اینک کابل در پی بسط روابط جدی و آنی با آنکارا است .

متغیرهای موثر بر آینده نفوذ ترکیه در افغانستان

آشتی حکومت با طالبان
قدرت گیری احزاب و جریان های طرفدار ترکیه 
نفوذگسترده جریان های لیبرال ؛ لائیک ؛ دموکرات در حاکمیت افغانستان
توسعه مناسبات افغانستان با غرب تحت زعامت آمریکا

آینده حضور ترکیه در افغانستان

 با توجه به حساسیت ها و حضور جدی همسایگان افغانستان ؛ بویژه : ج.ا. پاکستان ؛ ج.ا.ایران ؛ هندوستان ؛ چین ؛ و نیز رقابت بین المللی روسیه در این خطه ؛ بعید می نماید جمهوری ترکیه بتواند در سطحی فراتر از کشور های مذکور در افغانستان حضور و نفوذ داشته باشد . اما با توجه به نیاز ها و مطالبات افغانستان و لحاظ پتانسیل ها و اهداف رقابتی ترکیه در منطقه ؛ آینده حضور ترکیه در افغانستان ؛ در سطحی نه چندان فراگیر ؛ ممکن می نماید.

منبع:https://iiwfs.com/