وبسایت مؤسسه بینالمللی مطالعات راهبردی بریتانیا در یادداشتی نوشت: اواخر دسامبر 2020، رجب طیب اردوغان، رئیسجمهور ترکیه، با سخنانی آشتیجویانه و اظهار امیدواری نسبت به بهبود روابط با آمریکا و اتحادیه اروپا، بسیاری را شگفتزده و آشکارا اعلام کرد که ترکیه به دنبال ارتقای روابط با اسرائیل تا «جایگاهی مطلوب» است و اگر سیاستمداران اسرائیل خطوط قرمز ترکیه در خصوص سیاست اسرائیل در قبال فلسطین را رعایت کنند، روابط بین مردم ترکیه و اسرائیل با مشکلی مواجه نخواهد شد.
اردوغان به تقویت روابط متقابل اشارهای نکرد، اما اظهارات وی درست چند روز پسازآن ایراد شد که رسانههای ترک از قصد وی برای انتصاب یکی از مشاوران خود، «افق اولوتاش»، بهعنوان سفیر ترکیه در اسرائیل خبر دادند (دو سال است که ترکیه سفیری در اسرائیل ندارد). همچنین، اردوغان آشکارا به این حقیقت اذعان کرده است که تشکیلات اطلاعاتی ترکیه و اسرائیل با یکدیگر در ارتباط بودهاند و وی امیدوار است که این روند در آینده نیز ادامه یابد.
اظهارت اخیر اردوغان پس از یک دهه تنش شدید بین ترکیه و اسرائیل بوده است که طی آن، هر دو طرف گفتگوی سیاسی را متوقف کرده، سفرای خود را فراخوانده و به الفاظ تند و خشن روی آورده بودند و روابط آنها تنها بهواسطه منافع اقتصادی پابرجا مانده است. پس از شراکت نزدیک به سطح راهبردی در دهه 1990، در پی «عملیات سرب گداخته» اسرائیل در غزه (09-2008) و حادثه کشتی (که در آن کماندوهای اسرائیلی به یک کشتی ترکیه که عازم غزه بود، حمله کرده و 9 تبعه ترکیه را کشتند)، در دهه 2010 هر دو طرف به دشمن هم تبدیل شدند. سال 2016، توافق عادیسازی روابط بین طرفین امضا شد، اما با اعتراض ترکیه به سیاستهای دونالد ترامپ و طرفداری وی از اسرائیل، این توافق بلافاصله شکست خورد. اردوغان جزو اولین کسانی بود که امضای «پیمان ابراهیم» توسط امارات و بحرین با اسرائیل را موردانتقاد قرار داد و این دو کشور حاشیه خلیج [فارس] را به خیانت به فلسطین متهم کرد.
عوامل پشت اقدامات اردوغان
سیاستمداران و تحلیلگران آمریکا اظهارات اخیر اردوغان را به دیده تردید نگریسته و این اظهارات را ظاهری قلمداد کردهاند. اگرچه اسرائیل به این اظهارات واکنش رسمی نشان نداده است، اما مقامات ارشد اسرائیل در رسانههای اسرائیلی اظهارنظر و تأکید کردهاند که «صرف اظهارنظر کافی نیست و ترکیه باید گام عملی بردارد». بااینحال، خیلیها در این مورد اتفاقنظر دارند که اظهار تمایل اردوغان به بهبود روابط با اسرائیل، تلاشی برای جلب رضایت دولت بایدن و کنگره تحت کنترل دموکراتهاست.
علیرغم انتقادات گسترده در واشنگتن از سیاستهای ترکیه در سوریه، لیبی و شرق مدیترانه و از همه مهمتر، اقدام آنکارا به خرید سامانه موشکی زمین به هوای اس-400 از روسیه، اردوغان توانست ترکیه را از اقدامات تنبیهی شدید دولت ترامپ حفظ کند، اما درنهایت، دولت ترامپ با استفاده از «قانون مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم» در دسامبر 2020 تحریمهای محدودی علیه آنکارا وضع کرد.
اردوغان میخواهد از تقابل با بایدن اجتناب کند و از تحریمهای آتی مضاعف آمریکا به خاطر معامله اس-400 و نقض تحریمهای ایران توسط بانک دولتی ترکیه (هالک بانک) بکاهد.
آرزوی دیرینه برای نقش رهبری منطقهای
اظهارات اردوغان از ملاحظات منطقهای ترکیه در خاورمیانه نیز سرچشمه میگیرد. سال 2011، اردوغان امیدوار بود بهار عربی پلتفرمی برای افزایش نفوذ منطقهای ترکیه به ارمغان آورد و جایگاهی برای رهبری این کشور در جهان عرب و اسلام در اختیار بگذارد. بااینوجود، چیزی نگذشت که با کودتای نظامی به رهبری عبدالفتاح السیسی در مصر و تشدید جنگ داخلی در سوریه، امید اردوغان نقش بر آب شد، اما وی همواره به دنبال احیای نقش رهبری ترکیه در این منطقه بوده است.
حفظ روابط دوجانبه از طریق تجارت
اردوغان به حفظ روابط نزدیک اقتصادی بین ترکیه و اسرائیل علاقهمند است. در طول یک دهه بحران، تجارت باعث حفظ روابط دو طرف شده است، اما روابط تجاری بهطور اجتنابناپذیری تحت تأثیر کووید-19 بوده است. اقتصاد ترکیه آسیبدیده و اردوغان میخواهد از آسیب هرچه بیشتر جلوگیری کند.
تنشها در شرق مدیترانه بر سر گاز طبیعی بین ترکیه، یونان و قبرس در حال افزایش بوده و اسرائیل، قبرس و یونان (به همراه ایتالیا) پروژه خط لوله شرق مدیترانه را پیش بردهاند که قرار است گاز طبیعی را از اسرائیل و از طریق قبرس و یونان به جنوب اروپا برساند. طرح خط لوله گاز طبیعی اسرائیل-ترکیه اخیراً به خاطر تنشهای بین رهبران این دو کشور کنار گذاشته شده است؛ در حالی که کارشناسان این طرح را ازنظر اقتصادی و لجستیکی مناسبترین گزینه میدانند. اردوغان امیدوار است که بهبود روابط با اسرائیل این طرح را احیا کند.
اسرائیل در رابطه با ترکیه نگرانیهای خاص خود را داراست که روابط اردوغان با حماس و دیگر گروههای وابسته به اخوانالمسلمین در منطقه، ائتلاف ترکیه با قطر (که از حامیان حماس است) و لحن تند اردوغان در قبال اسرائیل (که بسیاری آنها را یهودستیزانه تلقی میکنند) مهمترین آنهاست. بیشک، اگر اسرائیل به دنبال آشتی با ترکیه باشد، شرایط روشنی برای رئیسجمهور ترکیه تعیین خواهد کرد.
منبع:https://www.scfr.ir
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.