کمبود آب می‌تواند منجر به درگیری گسترده بین ایران و عراق شود
بنفشه کینوش: کارشناس مسائل خارجی و یکی از اعضای موسسه بین‌المللی مطالعات ایران، محقق مدعو دانشگاه پرینستون و عضو همکار در مرکز تحقیقات و مطالعات اسلامی ملک فیصل
اندیشکده آمریکایی «انستیتو میدل ایست» در یادداشتی به نگارش «بنفشه کینوش»، تأثیر و پیامدهای کمبود آب بر روابط ایران و عراق را مورد بررسی قرار داده است. وی معتقد است که ایران در حال انتقال بخشی از آب رودخانه دجله و فرات هست که این زنگ هشدار برای عراق است.
اهم نکات و گزاره‌های اصلی این مقاله
- تهران ترجیح می‌دهد با بغداد در پروژه‌های آب همکاری نکند و در مقابل برای رفع مشکلات آبی خود تصمیمات سریع و فوری می‌گیرد. حدود دو سوم 10.2 میلیارد مترمکعب آب که از ایران خارج می‌شود به عراق سرازیر می‌گردد که می‌تواند تا سال 2036 منجر به کمبود عمده آب در داخل ایران شود.
- «حسن روحانی» رئیس‌جمهور ایران برای رسیدگی به این مسئله، پروژه آبیاری «مدرن» را در امتداد مرز غربی با عراق پیشنهاد کرده که هدف آن چهار برابر کردن محصولات کشاورزی ایران است. در واقع این پروژه‌ها بسیار مدرن نیستند و شامل ساخت تعدادی سد کوچک است. برای نمونه در سال 2019 م، ایران اعلام کرد که قصد دارد 109 سد در طی دو سال ایجاد کند تا از این طریق آب اضافی مخازن سدها را به سایر استان‌های خشک‌سال در سراسر کشور هدایت کند.
- از دیدگاه تهران؛ این اقدامات قانونی است زیرا رودهای کوچک زاب و سیروان در اقلیم کردستان عراق از کوه‌های شمال غربی زاگرس ایران سرچشمه می‌گیرند. ایران همچنان زاب کوچک را برای پر کردن دریاچه ارومیه منحرف می‌کند در حالی که رودخانه سیروان برای پروژه‌های آبیاری در منطق مرزی سرپل ذهاب ایران هدایت می‌شود. در نتیجه اقدامات ایران، جریان رودهای زاب و سیروان در هر دو بخش رودخانه دجله به طور قابل توجهی کاهش یافته است.
- تونل انتقال آب نوسود در 10 کیلومتری غرب سد بزرگ داریان، رودخانه سیروان را به کرمانشاه و سایر مناطق غرب ایران منحرف کرده است. سد کلسا در منطقه سردشت ایران باعث کاهش 80 درصدی آب در رودخانه کوچک زاب شده است. سال گذشته برای رسیدگی به این چالش، دولت اقلیم کردستان به سدسازی گسترده در منطقه شمالی اقدام نمود که پیش‌بینی می‌شود جریان رودخانه‌های دجله و فرات 50٪ بیشتر کاهش یابد.
- دولت اقلیم کردستان می‌گوید که این سدهای جدید به همراه 17 سد موجود برای تولید برق و تأمین آب برای آبیاری، شیلات و گردشگری ضروری است. در جنوب عراق که با ایران هم مرز است، باتلاق‌های بین‌النهرین با وجود تلاش‌های ترمیمی در حال کاهش هستند. این باتلاق بزرگ‌ترین اکوسیستم در غرب آسیا بود. زهکشی باتلاق‌ها به همراه سازه‌های سد باعث شور شدن شدید رودخانه‌ها از جمله کارون می‌شود.
- مقامات محلی در کردستان عراق هشدار داده‌اند که پروژه‌های سدسازی ایران و انحراف آب می‌تواند در چند سال آینده به یک فاجعه بزرگ منجر شود و مهاجرت گسترده انسانی را تسریع کند. همچنین به زمین‌های کشاورزی، حیات‌وحش و گردشگری آسیب خواهد رساند. حدود 750 جریب زمین کشاورزی و 400 پروژه ماهیگیری می‌تواند با نابودی روبرو شود. تونل آب نوسود که در سال گذشته در ایران به بهره‌برداری رسید می‌تواند 100 درصد آب آشامیدنی مناطقی از کردستان عراق را از بین ببرد و منابع کشاورزی و ماهیگیری آن را تخلیه کند.
نویسنده در پایان مقاله معتقد است که خیلی زود است بگوییم ایران به زودی با عراق بر سر آب درگیر خواهد شد؛ اما با توجه به افزایش کمبود آب، این احتمال وجود دارد. به همین دلیل است که کارشناسان سیاسی در ایران خواستار دیپلماسی فعال در زمینه آب هستند. در این راستا آن‌ها بر فن‌آوری‌های نوین آبیاری و انرژی‌های تجدید پذیر و احیای باتلاق‌ها تأکید می‌کنند.
منابع پژوهش در دفتر پژوهشکده موجود است
- برچسب ها: آب, اقلیم کردستان عراق, اندیشکده, اندیشکده جریان, ایران, جریان, حسن روحانی, رودخانه دجله و فرات, عراق
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.
