افزایش شمار حملات داعش به خطوط انتقال برق در عراق

طرح مسأله:

تنها طی هفته پایانی خرداد ماه، داعش دست کم ۵ بار به شبکه انتقال و توزیع برق عراق حمله کرد و باعث تشدید خاموشی ها در این کشور شد. این در حالی است که در کل سال ۲۰۲۰، دواعش مجموعا ۲۸ بار به تأسیسات شبکه توزیع برق حمله کرده بودند.

یکی از موارد پنج گانه فوق، خطوط شبکه انتقال برق استان دیالی بودند که در روز چهارشنبه ۲۶ خرداد ماه هدف حملات تروریستی داعش قرار گرفتند. این خط انتقال برق دارای ظرفیت ۴۰۰ مگاوات ساعت بود و خارج شدن آن از مدار باعث خاموشی گسترده در استان مرزی دیالی شد.

عمده ‌ترین مناطق آلوده به تروریسم در عراق را می ‌توان به ترتیب «جبال مکحول»، «صحرای غربی» (الانبار) و منطقه حومه «دریاچه سامرا» خواند. جبال مکحول، رشته‌‌ کوهی است که از جنوب غرب استان نینوی و شمال غرب استان کرکوک تا شمال استان دیالی امتداد می‌یابد و بافت کوهستانی و صعب‌العبور آن، بستر مناسبی برای تداوم حضور تروریست‌ های داعشی است. به این ترتیب تروریست‌ های داعش می ‌توانند منطقه وسیعی در چند استان دیالی، کرکوک، نینوی و حتی صلاح الدین و اربیل را در معرض عملیات ‌های ایذائی خود قرار دهند.

عمده برق استان دیالی عراق از طریق ایران تأمین می‌شود. بار اصلی این شبکه بر عهده دو خط مرصاد و سر پل ذهاب به ظرفیت های ۴۰۰ و ۱۲۰ مگاوات می ‌باشد. ضمن اینکه یک خط کوچک‌ تر از مریوان به پنج وین با ظرفیت انتقال ۱۰ مگاوات وجود دارد که عمدتا نقش پشتیبان را ایفا می‌کند. به این ترتیب روشن است که بیش از نیمی از برق استان وابسته به خط مرصاد به دیالی بوده و با حمله مذکور، خاموشی گسترده‌ ای را در این استان استراتژیک شاهد باشیم.

ظرفیت تولید برق در عراق حدود ۱۳ هزار مگاوات می باشد؛ اما مصرف این کشور بیش از ۲۰ هزار مگاوات است. به همین علت، بغداد ناگزیر از واردات است و همین موضوع باعث شده تا برق در عراق به کالایی استراتژیک و تأثیرگذار در معادلات دیپلماتیک تبدیل شود.

ایران یکی از کشورهای صادر کننده برق به عراق بوده که برای واشنگتن حساسیت برانگیز است. از طرفی تهران به صورت مستقیم نزدیک به ۱۵۰۰ مگاوات برق به عراق صادر می کند و از طرف دیگر – بسیاری از – نیروگاه های گازی تولید برق در عراق نیز با گازهای صادراتی ایران فعال هستند.

در مقابل، عربستان سعودی و پروژه بزرگ اتصال اردن و مصر به عراق دو برنامه مهم برای فروش برق به عراق و برای حذف سهم ایران از برق و انرژی بغداد می باشند. برنامه هایی که تا کنون به مرحله عملیاتی یا بهره برداری نرسیده؛ اما از نظر استراتژیک و ژئوپلتیک دارای اهمیت به سزایی هستند.

اهداف داعش از حمله به زیرساخت های صنایع برق عراق:

برخلاف دوره حکومت خلافت، داعش در دوره جدید (دوره تمکین) تلاش می‌کند دشمنان خود را به جان یکدیگر بیندازد. در همین راستا، فعالیت در مناطق محل اختلاف میان اربیل و بغداد اولویت بالایی دارند.

یکی از مناطق محل اختلاف اربیل و بغداد، منطقه شمالی استان دیالی به محوریت شهرستان «خانقین» است.

دومین مسئله‌ ای که داعش در حملات خود دنبال می‌کند، موضوع «افزایش نارضایتی عمومی از دولت» است. در همین راستا، انهدام زیرساخت‌های خدمات عمومی در زمره اهداف عملیاتی داعش قرار می‌گیرد.

با توجه به این که نزدیک به ۳۰ تا ۳۵ درصد برق سراسری عراق وارداتی است و فراتر از آن، برق توزیعی دولتی تنها بخش اندکی از مصرف برق شهروندان عراقی را تشکیل می دهد، مسأله خاموشی و کمبود برق یکی از عوامل جدی افزایش نارضایتی عمومی از نظام سیاسی پساصدام است.

در طول تابستان دمای بیش تر مناطق عراق به ۵۰ درجه و حتی بیش تر از آن می رسد و در چنین وضعیتی، خاموشی و قطعی برق باعث انباشت خشم می شود که می تواند نتیجه خود را در پایان فصل گرما و در انتخابات – که قرار است در اکتبر (مهر ماه) برگزار شود – نشان دهد.

در بحث خاموشی ها، جریان های رقیب دولت نمی توانند بهره برداری انتخاباتی داشته باشند. حجم پایین تولید و توزیع برق در عراق، نتیجه کارنامه کلیه دولت ها به ویژه دولت هایی است که از درآمد نفتی سرشار برخوردار بودند.

جریان های منسوب یا نزدیک به مقاومت نمی توانند یا نمی خواهند از نوری المالکی اعلام برائت کنند. جریان صدر نیز وزارت برق را در همین دولت در اختیار داشت. حیدر العبادی نیز که خودش ۴ سال دولت را در اختیار داشته است.

با این حال گرایش های ضدسیستمی که کل نظام سیاسی را ناکارآمد می دانند و گرایش های سکولار تند که منتقد دولت فعلی هستند، می توانند ۱۸ سال اخیر و پنج نخست وزیر گذشته را نقد و بر روی بحران خاموشی و برق مانور دهند.

برخلاف تصور ابتدایی، اهتمام بیش تر داعش نسبت به انهدام خطوط انتقال و توزیع برق، در مجموع به زیان رقبای ایران تمام می شود؛ زیرا مسیرهای آلترناتیو ایران، به ترتیب عربستان سعودی و اردن می باشند که مسیر های احتمالی خطوط برق، از صحرای غربی و جنوبی عبور می کند که نسبت به شرق سوریه ناامن تر می باشند؛ به ویژه آن که – عمده – مسیرهای جایگزین، فعلا در حد مذاکرات و روی کاغذ هستند و هنوز به بهره برداری نرسیده اند.

نتیجه گیری:

1.   در کوتاه مدت، داعش به عنوان یک بازیگر مستقل (مستقیم) و مؤثر در حوزه سیاسی عراق مطرح نیست؛ اما – مانند سال های پیش از انتفاضه الانبار – به عنوان یک متغیر مؤثر در معادلات سیاسی مطرح می باشد و نباید این متغیر را در تحلیل مختصات کلی عراق نادیده گرفت.
2. برق به عنوان یک کالای استراتژیک ایران در حوزه عراق شناخته می شود و باید نسبت به این موضوع حساسیت مضاعفی داشته باشیم. به علت قیمت گذاری حکومتی، فعالیت بخش خصوصی ایرانی در حوزه برق در داخل ایران فاقد توجیه اقتصادی کافی است؛ اما همین شرکت ها می توانند در حوزه عراق فعال باشند.

    

   

منابع پژوهش در دفتر اندیشکده موجود است .