این مساله به وضوح نشانگر تعارض و اختلاف نظر در نزد گروه ­های فلسطینی حول تنظیم مناسباتشان با تهران است. عزام الاحمد در جریان سخنان خود که به صورت مجازی در کنفرانس سالانه منافقین پخش می شد ضمن اعلان حمایت از مخالفین جمهوری اسلامی ایران افزود: «ما در فلسطین به روابط دوستانه و برادرانه ای که اکنون بیش از نیم قرن است ما را به شورای مقاومت پیوند بخشیده، افتخار می کنیم.

این نبرد با هدف غلبه بر بی عدالتی، سرکوب و ارتجاع در داخل ایران و با هدف تحقق آزادی و تحمیل دموکراسی به جای تحمیل سیاست ولایت فقیه بر مردم کشور دوست، ایران است.»

  مشارکت عزام الاحمد در نشست فوق با واکنش­ های چندی از درون تشکیلات خودگردان فلسطین همراه بود که سعی می­نمود دیدگاه ­های مطرح شده از سوی وی را مواضعی شخصی تلقی نماید که به معنای تایید آن از سوی رام الله نمی­باشد.

در این بین «احمد المجدلانی» عضو کمیته اجرایی سازمان آزادیبخش فلسطین اظهار داشت: «مشارکت عزام الاحمد در کنفرانس مخالفین ایرانی به معنای بازتاب مواضع رهبری و شورای تشکیلات خودگردان فلسطین نیست. ما روابط دیرینه ­ای با مخالفین ایرانی داریم، چرا که تا پیش از سرنگونی شاه ما به بسیاری از احزاب ایرانی مخالف شاه کمک می­کردیم.» وی همچنین افزود: «مناسبات ما با مخالفین ایرانی به مثابه مکملی برای روابط با رژیم ایران محسوب نشده و هرگز به سمت تعارض با آن حرکت نخواهد کرد.»

اظهارات المجدلانی در حقیقت به مناسبات قدیمی جریان های چپ­گرا و مارکسیست ایرانی پیش از انقلاب به ویژه سازمان مجاهدین خلق با گروه­ های مقاومت فلسطینی در ارائه آموزش­ های نظامی و تامین سلاح با هدف مبارزه با رژیم شاهنشاهی اشاره دارد. در این میان عزام الاحمد نیز از جمله چهره­ های برجسته­ ای به شمار می رود که در دوره پیش از انقلاب اسلامی ایران روابط شخصی عمیقی با برخی چهره ­های مخالف رژیم شاه به ویژه شخص مسعود رجوی داشته است.

همین روابط نزدیک میان شخص عزام الاحمد و سازمان منافقین به احتمال فراوان یکی از مهم­ترین محرک­ های دیدار محمود عباس با مریم رجوی در 30 جولای 2016 بود. به رغم اظهارات المجدلانی درباره حضور الاحمد در نشست اخیر سازمان منافقین، برخی دیگر معتقدند که بسیار بعید به نظر می رسد که عزام الاحمد بدون جلب نظر موافق ابومازن در نشست مزبور شرکت کرده و به ایراد سخنرانی پرداخته باشد.

برخلاف روابط مستحکم و کم نوسان جمهوری اسلامی ایران با گروه ­های مقاومت فلسطین مستقر در غزه، تاریخ مناسبات تهران- رام الله همواره پر فراز ونشیب بوده است. پس از سال­ها رکود در مناسبات طرفین، امضای توافق هسته­  ای میان ایران و غرب محرک احیای تلاش ­های برخی از رهبران تشکیلات خودگردان با هدف تقویت مناسبات با تهران شد. در این بین احمد المجدلانی در صف نخست چهره های تاثیرگذار تشکیلات خودگردان بود که از ایده تقریب روابط میان جمهوری اسلامی ایران و تشکیلات خودگردان حمایت نمود و در آگوست 2015 با سفر به تهران تلاش کرد تا زمینه انفتاح سیاسی و گفتگو را میان طرفین مهیا سازد.

در آن زمان گفته شد که طرفین بر سر سفر محمود عباس به تهران به توافق رسیده ­اند اما این سفر به جهت کارشکنی برخی دیگر از اعضای ارشد تشکیلات خودگردان (احتمالا عزام الاحمد) هیچ­گاه انجام نشد تا تلاش ­های المجدلانی عملا به بن بست بینجامد و ابومازن تنها چند ماه بعد ضمن دیدار با مریم رجوی، کلیه تلاش ­ها برای بهبود مناسبات میان تهران- رام الله را به شکست بکشاند.گام بعدی شرکت هیئت پارلمانی جنبش فتح در کنفرانس سالانه سازمان منافقین در 1 جولای 2017 بود.

به نظر می­رسد پیوندهای قوی میان تشکیلات خودگردان فلسطین و سازمان منافقین در این برهه با حمایت­های بازیگران مهم منطقه ­ای همچون عربستان سعودی نیز همراه بوده است. رقابت های منطقه ای ریاض- تهران از جمله محرک­ های هیئت حاکمه سعودی در برقراری تماس با مخالفین نظام جمهوری اسلامی به ویژه سازمان منافقین و ارائه حمایت های مالی، رسانه ای و سیاسی با هدف تضعیف قدرت سیاسی جمهوری اسلامی ایران بوده است. با این حال نبایست از رقابت ها و دو دستگی سیاسی در نزد رهبران تشکیلات خودگردان در قبال موضوع ایران نیز غافل بود.

در نگاه نخست به نظر می رسد پیوندهای عمیق و دیرینه نسل نخست رهبران (حرس قدیم) تشکیلات خودگردان و یاران نزدیک به یاسر عرفات در دوران پیش از انقلاب اسلامی (همچون عزام الاحمد) با جریان­ های مسلح مخالف رژیم شاه به ویژه سازمان مجاهدین خلق، پیشران روابط گرم طرفین در دهه­ های متمادی بوده است و همین امر به وضوح بر مناسبات میان تهران-رام الله نیز سایه افکنده است. این مسئله به ویژه به سبب تنش و رقابت های منطقه ای ایران با کشورهای عربی همچون عربستان، مصر، امارات متحده عربی، اردن و… شکل پیچده ­تری به خود گرفته است. علاوه بر این پیوندهای مستحکم ایران با جریان مقاومت فلسطینی به عنوان جناح رقیب تشکیلات خودگردان به معنای آن است که تهران مشروعیت  بین ­المللی و حتی داخلی (افکار عمومی فلسطینیان) رام الله را به چالش کشیده است.

با این حال به نظر می­رسد مشارکت عزام الاحمد در کنفرانس سالانه سازمان منافقین برخلاف ادوار گذشته انتقادات بیشتری را در نزد رهبران سیاسی و افکار عمومی کرانه­ باختری به همراه داشته است. برای مثال «حسن خریشه» نائب رئیس دوم شورای قانونگذاری فلسطین ضمن انتقاد از این اقدام الاحمد اظهار داشت: «این مشارکت حیرت آور و قابل سرزنش است. در بره ه­ای که ما مشغول محکوم ساختن روند عادی­ سازی روابط کشورهای عرب و مسلمان با اسرائیل هستیم، ما فلسطینیان در کنفرانس مخالفین ایرانی شرکت و سخنرانی می­کنیم که با اسرائیل رابطه دارند.» خریشه در ادامه می افزاید: «ما با حامیان مردم فلسطین به ویژه پس از نبرد اخیر در غزه که خود را تحت لوای محور مقاومت بازشناسانده ­اند، یک ائتلاف را ساخته­ ایم. حقیقتا غیرقابل قبول است که با شرکت در کنفرانس مخالفین ایرانی که در حال پی­ریزی روابط با اسرائیل با هدف ضربه به یکی از قطب ­های کلیدی محور مقاومت – یعنی ایران – هستند، به این ائتلاف خدشه وارد نماییم.»

«طلال اوکال» تحلیگر سیاسی و ستون نویس روزنامه «الایام» فلسطین نیز معتقد است: «حماس و جهاد اسلامی خواهان مقاومت بوده و روابط و مواضع سیاسی خویش با ایران را نیز در همین راستا تعریف نموده اند… اما تشکیلات خودگردان فلسطین که نمایندگی رسمی فلسطینیان را برعهده دارد، نبایست موضعی در تعارض با رویکرد فوق اتخاذ نماید. اگر رام الله قصد ندارد تا به سوی احیای روابط خویش با ایران حرکت کند، حداقل انتظار می رود تا در جناح مقابل آن نیز قرار نگیرد؛… آن هم در بره ه­ای که اسرائیل در نبود روند صلح مشخص در حال توسعه منافع خویش است. بنابراین هیچ توجیهی وجود ندارد که فلسطینیان از مخالفین نظام ایران حمایت به عمل آورند.»

روشن است که علی رغم روابط پر فراز و نشیب تهران- رام الله در دهه­ های گذشته و نفوذ بالای چهره ­های متنفذ فلسطینی و همچنین مداخله سایر بازیگران منطقه­ای و بین المللی در ترسیم مناسبات طرفین، به تدریج شاهد ظهور طیفی منتقد سیاست های سنتی و سلبی تشکیلات خودگردان و جریان فتح نسبت به جمهوری اسلامی ایران هستیم.

جمع بندی و نتیجه ­گیری:

بر همین اساس انتظار می رود:

• با دگردیسی در ساختار رهبری تشکیلات خودگردان، چرخش نخبگان و تغییر نسل در کادر رهبری این تشکل، زمینه برای تغییر راهبرد و همسویی بیشتر رام الله نسبت به جمهوری اسلامی ایران تسهیل گردد؛
• برگزاری انتخابات ریاست تشکیلات خودگردان و کنار رفتن ابومازن و چهره­ های وفادار به وی از راس چارت تشکیلاتی فتح و تشکیلات خودگردان زمینه را برای ورود نسل جدید نیروهای سیاسی به درون این سازمان فراهم می­سازد. این مسئله همچنین ممکن است که تقریب هرچه بیشتر نسل دوم رهبران و کادر تشکیلاتی فتح با جریان­ های مقاومت فلسطینی همچون حماس و جهاد اسلامی نیز منجر شود که در این صورت زمینه ­ساز همگرایی بیشتر میان تهران – رام الله خواهد شد؛
• گشایش در مناسبات ایران با کشورهای عربی منطقه به ویژه عربستان سعودی، مصر، اردن و امارات متحده عربی می­  تواند در ترسیم چشم انداز مناسبات تهران- رام الله و همزمان دور کردن تشکیلات خودگردان از گروه­ های مخالف جمهوری اسلامی همچون منافقین تاثیرگذار باشد؛
• در نهایت انتظار می رود با تغییر نسل رهبران تشکیلات خودگردان و جریان فتح که عمدتا نیز از سن بالایی برخوردار بوده و صرفا براساس تمایلات و روابط شخصی دیرینه خود با رهبران سازمان منافقین در تعامل بوده ­اند، از میزان گرمی موجود در روابط طرفین کاسته شود.

منابع پژوهش در دفتر اندیشکده موجود است .