چرا احیای برجام تنها گزینه موجود برای ایران و آمریکا است؟

رابرت آینهورن، مقام ارشد اسبق اداره کنترل تسلیحات وزارت خارجه آمریکا و تحلیلگر ارشد اندیشکده بروکینگز مقاله ای مفصل با عنوان ” احیای برجام جایگزین بهتری است – اما آیا می توان آن را پایدار کرد؟” برای این اندیشکده نوشته است که در فرازهایی از آن آمده است:

تقریبا با حل تمامی مسائل، مذاکرات احیای برجام بر سر تقاضای ایران که دولت بایدن در برابر آن مقاومت کرده بود مبنی بر خروج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از ایالات متحده به بن بست رسیده است. فهرست سازمان های تروریستی خارجی (FTOs) و موضوع خروج سپاه از لیست تا حد زیادی نمادین است و تأثیر عملی کمی بر فشارهای اقتصادی پیش روی این سازمان دارد. اما اهمیت سیاسی آن در تهران و واشنگتن بسیار زیاد است، و رهبران هر دو کشور تمایلی به خطر عواقب احتمالی کنار گذاشتن مواضع خود ندارند.

اگرچه گزارش‌ها حاکی از آن است که مذاکره‌کنندگان اروپایی در حال تجدید تلاش‌های خود برای یافتن راهی برای پایان دادن به بن‌بست هستند، چشم‌انداز انجام این کار در بهترین حالت نامشخص است و مقامات دولت بایدن نسبت به دستیابی به توافق برای بازگشت به برجام بدبین شده‌اند. اما قبل از پایان مذاکرات، دولت باید نگاهی بی‌طرفانه به پیامدهای عدم وجود توافق هسته‌ای داشته باشد و آن نتیجه را با جایگزین احیای برجام مقایسه کند. در چنین مقایسه ای، برجام احیا شده، علیرغم کاستی هایی که دارد، انتخاب بهتری است.

احیای برجام می‌تواند از تبدیل ایران به یک کشور دارای سلاح هسته‌ای حداقل برای هشت سال دیگر جلوگیری کند و چشم‌انداز یک رویارویی نظامی در سطح منطقه را کاهش دهد.

در صورت عدم توافق، ایالات متحده نمی تواند فشار اقتصادی کافی ایجاد کند تا منابع موجود برای فعالیت های هسته ای، موشکی و منطقه ای ایران را تحت فشار قرار دهد یا تهران را مجبور به پذیرش توافق هسته ای محدودتر از برجام کند. چشم پوشی از بازگشت به برجام همچنین دست ایران را به منظور گسترش برنامه های هسته ای باز خواهد گذاشت. همانگونه که دولت بایدن در ژانویه ۲۰۲۲ به اسرائیلی‌ها اعلام کرد که زمان گریز هسته ای ایران به شش تا نه ماه کاهش یافته است.

با این حال، یک توافق احیا شده، مطمئناً هدف انتقاد شدید، هم در داخل و هم از سوی شرکای آمریکا در خاورمیانه خواهد بود، و بار دیگر پرسش دوام آن را در برابر تحولات سیاسی آینده و انتقال ریاست جمهوری مطرح می‌کند.

آینهورن در ادامه نوشت که بسیاری از محدودیت های هسته ای و سایر محدودیت های برجام و شورای امنیت سازمان ملل متحد و قطعنامه ۲۲۳۱ مدت زمان محدودی دارد. در اینجا تاریخ انقضای مفاد کلیدی آمده است:

اکتبر ۲۰۲۰؛ بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل، انتقال تسلیحات متعارف به ایران و از ایران ممنوع بود خاتمه یافت.

اکتبر ۲۰۲۳؛ محدودیت‌های مربوط به فعالیت‌های موشکی تحت قطعنامه ۲۲۳۱ پایان می‌یابد.

از سال ۲۰۲۴ تا ۲۰۲۹؛ محدودیت‌های مربوط به فعالیت‌های تحقیق و توسعه برای سانتریفیوژهای پیشرفته کاهش یافته و سپس پایان می‌یابد.

۲۰۲۶؛ محدودیت در تعداد سانتریفیوژهای نصب شده (۵۰۶۰) پایان می یابد.

۲۰۳۱؛ سقف در سطح غنی سازی (۳.۶۷%) و ذخایر اورانیوم غنی شده (۳۰۰ کیلوگرم) و ممنوعیت بازفرآوری سوخت مصرف شده، ساخت راکتورهای جدید آب سنگین و غنی سازی در تاسیسات فردو خاتمه می یابد.

مقاله با اشاره به شکست کارزار فشار حداکثری ترامپ علیه ایران و هر گونه اعمال تحریم های جدید علیه ایران در ادامه تاکید کرد که تأثیر چندانی نخواهد داشت و با وجود اقدامات تنبیهی آمریکا علیه چین برای معاملات نفتی با ایران، پکن همچنان برای همکاری ها با ایران به منظور دور زدن تحریم ها مصمم است.

آینهورن در این مقاله همچنین تاکید کرد که با وجود شرکای استراتژیک ایران یعنی چین و روسیه اعمال تحریم ها از سوی شورای امنیت سازمان ملل علیه تهران بی فایده خواهد بود. به گونه ای که نه تنها افزایش فشارها غیرممکن خواهد بود بلکه حفظ فشارها فعلی نیز بسیار دشوار می شود. ایران فعالانه اقداماتی را برای دور زدن تحریم ها دنبال کرده است، از جمله یک سیستم بانکی و مالی مخفی که تجارت را تقریباً به سطوح قبل از تحریم افزایش داده است. علاوه بر این، کشورهای کلیدی اجرای تحریم های خود را کاهش داده اند.

وی در ادامه همچنین نوشت که صادرات نفت ایران به چین در سه ماهه اول سال ۲۰۲۲ حدود ۳۰% افزایش یافته است و به نقل از یک مقام ایرانی نقل کرد که تعداد بشکه ها به ۱.۲ میلیون در روز رسیده است. یعنی بیشترین تعداد از زمانی که آمریکا در دولت ترامپ تحریم ها را مجددا علیه ایران اعمال کرد. ضمن اینکه در فضای بدون توافق، فشارهای تحریمی احتمالا به روند کاهشی خود ادامه خواهد داد.

آینهورن در ادامه مقاله ضمن هشدار در مورد عواقب هر گونه حمله علیه تأسیسات هسته ای ایران، بازسازی سریع تأسیسات، حرکت تهران به سمت ساخت سلاح های هسته ای، خروج از ان.پی.تی و اخراج بازرسان و همچنین جمع آوری دوربین های آژانس را از جمله پیامدهای این اقدام دانست و تاکید کرد که در صورت وقوع این سناریو شکی نیست که ایران از تمام ظرفیت های خود برای انتقام گیری استفاده خواهد کرد و منافع آمریکا و متحدانش در منطقه در معرض تهدید قرار خواهد داد.

وی در پایان احیای برجام، علیرغم کاستی‌های آن و جنجال‌هایی که با آن همراه خواهد بود را تنها گزینه ممکن و راه حل پیش رو برای حل مسائل ایران و آمریکا دانست.