مقدمه
مهمترین تحول یک ماه اخیر در اردن علنی شدن خبر توافق نامه مبادله برق این کشور در ازای آب از رژیم صهیونیستی بود که ابتدا وبگاه اکسیوس خبر آن را منتشر کرد و سه روز بعد محمدنجار وزیر آب اردن در نشستی با حضور وزیر انرژی رژیم صهیونیستی، جانکری و عبدالله بن زاید در حاشیه اکسپو دبی این توافق به صورت رسمی منعقد شد. براساس این توافق که با عنوان «شکوفایی سبز» شناخته می شود، نیروگاه خورشیدی با ظرفیت 600 مگاوات در اردن با سرمایه گذاری شرکت اماراتی «المصدر» ساخته می شود و برق این نیروگاه به اسرائیل صادر خواهد شد و متقابلا 200 متر مکعب آب شیرین شده در سرزمین های اشغالی به اردن صادر میشود.
علنی شدن این توافق در اردن از اهمیت بالایی برخوردار بود؛ چرا که برخلاف موضعی بود که طی سال های اخیر توسط عالی رتبه ترین مقامات این کشور بیان می شد. توافق اخیر که از نگاه افکار عمومی بخشی از پروژه عادی سازی با رژیم تفسیر شد در واقع نماد پیوستن اردن به این پروژه بود و این درحالی است که مقامات امان از سال 2016 که بحث های مربوط به معامله قرن به مرور وارد ادبیات سیاسی منطقه شده، دائما مخالفت خود را با آن اعلام می کردند. اردنی ها درحالی توافق مبادله برق در برابر آب با رژیم را به انعقاد رساندند که چند روز قبل تر مغرب هم توافق همکاری امنیتی با اسرائیل به امضا رساند و این برای اولینبار بود که اسرائیل چنین توافقی را با کشوری عربی منعقد میکرد.
چرخش مواضع اردن در تعامل با رژیم صهیونیستی
مهمترین تفاوت پروژه معامله قرن و تفاوت آن با روند عادی سازی روابط با رژیم که در دهه 1980 توسط مصر آغاز و در دهه 1990 توسط اردن ادامه یافت این است که این بار بحث عادی سازی فراتر از روابط بین دولتی، به توسعه و ادغام روابط اجتماعی و اقتصادی صهیونیست ها با ملت های عربی چشم دوخته است. در همین راستا بسیاری باور دارند که با این تفاوت حالا نیاز روزانه مردم ساکن اردن به صهیونیست ها گره خورده و آب شرب که نیازی اولیه است، به امنیت و ثبات اسرائیل پیوند خورده که این دقیقا همان شاکله ایده اقتصادی معامله قرن با هدف وابسته کردن جهان عرب و ایجاد وابستگی متقابل در راستای نرمالیزه کردن روابط با رژیم است. با این همه، کشور اردن به دلیل جامعه بزرگ فلسطینی ساکن نمی تواند همانند امارات یا مغرب بی محابا بحث روابط عربی-اسرائیلی را دنبال نماید و حساسیت های موجود در این زمینه را مدنظر قرار ندهد. شاهد این سخن آنکه دو روز بعد از امضای توافق صدها نفر از دانشجویان اردنی در غرب امان دست به تظاهرات زدند که نیروهای امنیتی 15 نفر از آنها را دستگیر کرد.
دو روز بعد از تظاهرات دانشجویان، صدها نمازگزار در مرکز شهر امان بعد از نماز جمعه، تظاهرات بزرگی علیه توافق آب در برابر برق با رژیم برگزار کردند و برای سه هفته پیاپی این تظاهرات ها با مشارکت هزاران نفر و البته حضور گسترده نیروهای امنیتی ادامه داشت. از نظر بسیاری این اقدام اردن خلاف موضع گیری های رسمی درخصوص مخالفت با معامله قرن بود و به نوعی آن را بخشی از همراهی امان با معامله قرن در افکار عمومی فلسطینی ها تعبیر کردند. در بحبوحه کشمکش ها درباره توافق اردنی-اسرائیلی، انتشار فیلم «امیره» که محتوایی ضد اسرا داشت، خشم جامعه فلسطینی را دوچندان کرد و به نوعی جدال های سنتی فلسطینی-اردنی را یادآوری و کمی فضا را ملتهب کرد.
پیش بینی رونده های آینده:
موج اعتراضات علیه توافق اردن تنها در شبکه های مجازی و خیابان ها نبود بلکه این دعوا به سطح سیاسی و مجلس هم کشیده شد و در اولین واکنش سیاسی جدی در جلسه ای که وزیر آب اردن مشارکت داشت، تعدادی از نماینده ها به نشان اعتراض جلسه را ترک کرده و در نتیجه جلسه از حد نصاب افتاد که نوعی تحقیر وزیر بود. دومین جلسه اما جنجالی تر بود و شاید اولین چالش رئیس مجلس جدید اردن محسوب میشد که در آن نمایندگان در زمان سخنرانی نخست وزیر و وزیر آب با کوبیدن بر میزها مانع از سخنرانی آنها می شدند.
اعتراضات به حدی بود که جلسه بررسی توافق آب در برابر برق اردن ناتمام ماند و رئیس مجلس برای خواباندن اعتراضات، جلسه را قبل از رای گیری متوقف کرد (با توجه به احتمال رای نیاوردن طرح در مجلس) و اعلام کرد که طرح به جای بررسی در صحن به کمیته تخصصی کشاورزی و آب برود تا براساس نظر این کمیته درخصوص توافق تصمیم گیری شود.
پیش بینی می شود که احتمالا بخش عمده نمایندگان مخالف با فشار دربار و دستگاه اطلاعاتی (مخابرات) از مخالفت دست خواهند کشید چرا که توافق اخیر اراده دربار است. مخالفان طرح آب در برابر برق در شارع اردنی تاکید دارد که این توافق خرید دارایی مسروقه مردم فلسطین و خیانت به این کشور است و در سطح نخبگان سیاسی هم این توافق خارج از نیروهای نزدیک به دربار و دولت ژرف در جایی دیگر مورد استقبال نیست لکن به این دلیل که اولا اراده دیوان ملکی است و در ثانی اماراتی ها پشت آن قرار دارند، صدای اعتراضی بلندی در این خصوص در امان شنیده نمی شود. با این همه برخی از چهره های سیاسی در شبکه های مجازی گفته اند که امان می توانست بهجای توافق با اسرائیلی ها، شبیه به این توافق را با سوریه منعقد نماید و در ازای صادرات برق اضافه در شبکه، حق آبه بیشتری از نهر یرموک در مرز دو کشور دریافت نماید که به مراتب از آب شیرین شده با کیفیت تر است.
در پایان می توان ادعا کرد که سرنوشت توافق آب در برابر برق هم به مانند توافق گازی خارج از هیاهوهای موجود در فضای سیاسی اردن تصویب و به اجرا می رسد و با توجه به اراده تل آویو برای توسعه همکاری ها با امان – به ویژه در زمینه های اقتصادی – احتمالا در آینده شاهد همکاری های بیشتری میان دو طرف خواهیم بود که آخرین نمونه آن امضای 9 توافق اقتصادی و تجاری جدید میان تشکیلات خودگردان با دولت اردنی در راستای افزایش حجم مبادلات (صادرات محصولات اردن به کرانه باختری) است که با موافقت و چراغ سبز اسرائیلی ها بود و درصورتی که اردن حاضر به انعقاد قرارداد آب در برابر برق نمی شد حتما اسرائیلی ها در توسعه همکاری های تجاری اردنی ها با تشکیلات خودگردان سنگ اندازی می کردند.