تکاپوی اتحادیه اروپا برای بازگشت به فرایند سیاسی قفقاز جنوبی

در twitter به اشتراک بگذارید
در whatsapp به اشتراک بگذارید
در telegram به اشتراک بگذارید
تکاپوی اتحادیه اروپا برای بازگشت به فرایند سیاسی قفقاز جنوبی
با گذشت یک ‌سال از پایان درگیری‌ ها در قفقاز جنوبی که منجر به بازگشت شهرهای اطراف قره ‌باغ و شهر شوشا به جمهوری آذربایجان با ایفای نقش فعال روسیه و تا حدی ترکیه گردید، اتحادیه اروپا که از روند اتفاقات دور مانده است، با توجه به اهمیت این منطقه سعی در بازگشت به روند تحولات با طرح‌ های ابتکاری جدید دارد.

هفته گذشته گروه بحران اتحادیه اروپا با انتشار گزارشی از بروکسل خواسته است تا با نقشه راه ترسیم شده توسط این گروه، نقش فعالی را عهده ‌دار شود. رایزنی برای آغاز مذاکرات باکو و ایروان، کمک به مین ‌روبی مناطق آزاد شده، کمک به بازسازی مناطق ارمنی ‌نشین آسیب ‌دیده و همکاری تنگاتنگ با مسکو که دارای نیروهای حافظ صلح در میدان است و بیشترین اهرم را دارد، اهم این توصیه ‌ها را تشکیل می ‌دهد.

 

لزوم آغاز گفت ‌و ‌گوهای آذری- ارمنی با وساطت اروپا

با وجود پایان جنگ، تنش‌ ها در امتداد مرزهای جدید آذربایجان و ارمنستان که نیروهای متخاصم مرتباً به تبادل آتش می‌ پردازند و منجر به تلفات می ‌شود، ادامه دارد. در همین حال، سیاستمداران دو طرف و بازیگران دیگر، در حوزه ‌های تحت نفوذ خود با یکدیگر دست به معامله می ‌زنند. نزدیک‌ ترین بازیگر به اتحادیه اروپا در سال‌ های گذشته گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا (OSCE) بود که در 30 سال گذشته، مسئولیت مدیریت روند صلح را برعهده داشت و تلاش کرد در طول جنگ 2020 و بعد از آن هم این میانجیگری را ادامه دهد. اتحادیه اروپا علاقمند به تداوم این روند است اما شرایط برای بازیگری این گروه فراهم نیست. حالا و پس از پیروزی در جنگ، باکو سرکشی کرده و می ‌گوید، این چارچوب دیگر مطرح نیست. الهام علی‌ اف، رئیس‌ جمهور آذربایجان، مناقشه قره ‌باغ کوهستانی را “حل شده” اعلام کرد و کارگروه مینسک که برای میانجیگری در آن ایجاد شد، منسوخ شد. روسیه، ایالات ‌متحده و فرانسه با یکدیگر اختلاف‌ نظر داشتند و اولین نشست وزرای خارجه ارمنستان و آذربایجان پس از جنگ را تحت نظارت در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در 24 سپتامبر برگزار کردند. با این وجود، باید دید که آیا آن‌ها قادر خواهند بود آذربایجان را برای پیوستن مجدد به مذاکرات سوق دهند یا خیر. حالا، و با رد این فرآیند توسط باکو، مشارکت اتحادیه اروپا ممکن به‌ نظر می ‌رسد. به ‌عنوان ‌مثال، کانال ‌های مستقیم بروکسل با باکو و ایروان به تبادل پانزده زندانی ارمنی در ژوئن با نقشه ‌های مناطق مین‌ گذاری شده کمک کرد.

اتحادیه اروپا اخیراً نماینده ویژه ای برای قفقاز جنوبی تعیین کرده است و او را راهی ایروان و باکو برای اعلام آمادگی جهت ایفای نقش کرد.

دیدارتایوو کلار نماینده ویژه اتحادیه اروپا در امور قفقاز جنوبی با نیکول پاشینیان

                       دیدارتایوو کلار نماینده ویژه اتحادیه اروپا در امور قفقاز جنوبی با نیکول پاشینیان

در همین راستا گروه بحران به اتحادیه اروپا توصیه می‌ کند که باید به تسهیل گفت‌ و‌گوهای دو طرف در مسیر کاهش تنش ادامه دهد و باکو و ایروان را تحت‌ فشار قرار دهد تا گفتگوها را برای رسیدگی به مسائل پس از جنگ آغاز کنند، از جمله تعیین مرزهای جدید و سایر اقدامات برای تثبیت وضعیت در میدان. توصیه شده که برای این منظور، باید با مسکو که دارای نیروهای حافظ صلح است و بیشترین اهرم را بر طرف ‌های درگیر دارد، همکاری کند. با توجه به نقش‌ های متعدد مسکو در این درگیری، ازجمله به ‌عنوان میانجی و حافظ صلح، اتحادیه اروپا ملزم به همکاری نزدیک با روسیه خواهد بود. برخلاف بسیاری از مناطقی که منافع اروپا و روسیه در آن‌ها تضاد دارند، روسیه در مورد قره ‌باغ کوهستانی آماده همکاری با کشورهای غربی است؛ نشان به آن نشان که با وجود این که رهبری بلامنازع را در تعیین دستور کار پس از جنگ به عهده گرفته است و تنها کشوری است که نیروهای حافظ صلح در میدان دارد، به ‌طور مداوم با سایر کشورهای رئیس مشترک گروه مینسک (فرانسه و ایالات‌ متحده آمریکا) برای اشتراک ‌گذاری اطلاعات و هماهنگی جلسات تماس گرفته است. پاریس و مسکو مستقیماً در بالاترین سطوح در مورد قره ‌باغ کوهستانی گفتگو می‌ کنند. در ماه اوت، روسیه نماینده جدیدی را در گروه مینسک منصوب کرد، «ایگور خوایف» با سفر به منطقه برای دیدار و ترغیب هر دو طرف جهت بازگشت به مذاکرات، تلاش کرده است تا این قالب را دوباره تقویت کند. او احتمالاً از کمک اتحادیه اروپا در انجام این کار استقبال خواهد کرد (و شاید همچنین در ترغیب ارمنستان و آذربایجان برای موافقت با یک مأموریت روشن برای حافظان صلح مسکو).

مسکو تلاش کرده تا باکو و ایروان را برای آغاز گفت‌وگوها در این زمینه تحت ‌فشار قرار دهد و احتمالاً در 9 می (سالگرد پایان جنگ 2020) این دور از گفت ‌و‌گوها را برگزار کند. بروکسل می‌ تواند به تعیین مشوق ‌هایی برای آوردن آن‌ها به میز مذاکره کمک کند. در ماه ژوئن (تیر)، وزرای خارجه رومانی، اتریش و لیتوانی از قفقاز جنوبی بازدید کردند تا با رهبران ارمنستان و آذربایجان درباره اعتمادسازی و مسائل مرزی گفتگو کنند.

اولویت اتحادیه اروپا در این مسیر در وهله اول تداوم میانجیگری گروه مینسک است. اتحادیه درنظر دارد با روسیه، فرانسه و ایالات ‌متحده همکاری کند تا احتمالات را برای بازگشت گروه مینسک به نقش میانجی باز نگه دارد.

مسئله تعیین مرزها

اگر آذربایجان و ارمنستان به توافقات مرزی که تغییرات پس از جنگ 2020 را در نظر بگیرد نرسند، تداوم درگیری بیشتر محتمل به نظر می‌رسد. اما گفتگوها در مورد این موضوع و سایر موضوعات مستلزم موافقت رهبران سیاسی در هر دو کشور است و تاکنون این عزم دیده نشده است. اتحادیه اروپا مصمم است که به این مسئله ورود کند.

 

کمک ضروری به مردم ساکن قره باغ

طبق این توصیه‌نامه اتحادیه باید تمهیدات و مسیرها را برای رسیدن کمک ‌های ضروری به مردم ارمنی ساکن قره ‌باغ که به آن نیاز فوری دارند، فراهم کند، حتی اگر حل ‌وفصل وضعیت بلندمدت منطقه مبهم باقی بماند.

 

کمک مالی به پروژه مین ‌زدایی

اتحادیه اروپا در بهار 2021، 10 میلیون یورو  برای کمک به نیازهای پس از جنگ ازجمله کمک به فرایند مین ‌زدایی وعده داد. آذربایجان خواهان حمایت بیشتر برای مین ‌زدایی و بازسازی مناطق آزادشده است تا کسانی که در دهه 1990 از آن مناطق آواره شده ‌اند (و خانواده ‌هایشان) بتوانند بازگردند. طبق تعهدات اخیر اتحادیه اروپا، باکو احتمالاً کمک بیشتری برای مین‌ زدایی دریافت خواهد کرد. اتحادیه اروپا ترجیح می ‌دهد حمایت‌ های توسعه ‌ای را در قالب وام ارائه دهد که باکو مدت ‌هاست آن را رد کرده و کمک ‌های بلاعوض را ترجیح می ‌دهد.

بروکسل با اعطای چنین حمایتی به آذربایجان موافقت خواهد کرد، اما با دو شرط؛ شرط اول درک بهتر از برنامه ‌های باکو برای بازسازی و اسکان مجدد آوارگان است و شرط دوم ایجاد یک مسیر روشن برای کمک به حدود یک‌ سوم جمعیت ارمنی قره‌ باغ کوهستانی که از سرزمین ‌هایی که درنتیجه جنگ‌های اواسط 2020 اکنون تحت کنترل آذربایجان هستند آواره شده ‌اند و بسیاری از آن‌ها هنوز فاقد مسکن پایدار هستند. البته موضوع آخر مستلزم توافق آذربایجان و ارمنستان در مورد قوانین دسترسی سازمان ‌های بین‌ المللی به منطقه درگیری است. با وجود این که توافق در این مورد دور از دسترس به ‌نظر می ‌رسد، بروکسل می‌ خواهد این موضوع را با هر دو کشور در دستور کار خود نگه دارد.

حمایت مالی از ساخت جاده جنوب ارمنستان به ایروان

اتحادیه اروپا متوجه نیاز فوری ارمنستان به جاده جایگزین برای مسیر گوریس-قاپان که حالا بخشی از آن داخل آذربایجان قرار دارد، شده است. در رایزنی‌ های اخیر اتحادیه اروپا قول داده است از ارمنستان برای تأمین مالی احتمالی جاده ‌ای که با عبور از مناطق کوهستانی ارمنستان مسیر فعلی را دور بزند، حمایت کند.

 

سایر کمک‌ ها

حدود 80 میلیون یورو از بودجه اتحادیه اروپا برای سرمایه ‌گذاری در توسعه اقتصادی مناطق مرزی جنوبی ارمنستان، که در جنگ 2020 متحمل خسارت شدند و اکنون میزبان افراد آواره از قره‌ باغ هستند، اختصاص داده شده است.

اروپا و ایران، در تکاپوی بازگشت مجدد به قفقاز

ایران و اروپا هر دو در معماری جدید امنیتی قفقاز که روسیه در سال 2020 آن را رهبری کرد کنار گذاشته شدند. روسیه ترجیح داد ترکیه را به ‌عنوان یکی از بازیگران اصلی نبرد با اعطای نقشی محدود در ادامه فرایند سهیم نگه دارد، اما از نقش مهم فرانسه و مینسک به‌ شدت کاست. ایران نیز از این روند مستثنی نبود و کنار گذاشته شد. حالا اروپا با درک لزوم بازگشت به قفقاز، برنامه عملیاتی می ‌چیند و با بررسی و شناسایی نیازها درصدد نقش ‌آفرینی است و این همان کاری است که ایران نیز باید دنبال آن باشد. طبق راهبرد اتحادیه اروپا کمک به آغاز گفت‌و‌گوهای ارمنی-آذری، کمک به فرایند مین ‌زدایی، کمک به اسکان آوارگان ارمنی، کمک به بازگشت آوارگان جنگ اول در دهه 1990 و بازسازی این مناطق کلیدواژه‌ هایی است که ایروان و باکو را می ‌تواند مجاب کند که نقش ‌آفرینی ایران را هرچند محدود بپذیرند.

 

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

آیا مطمئن هستید که می خواهید قفل این پست را باز کنید؟
باز کردن قفل باقی مانده : 0
آیا مطمئن هستید که می خواهید اشتراک را لغو کنید؟