تبیین منطق اعتراضات در عربستان سعودی
هفته‌های گذشته جوانان سعودی در شبکه‌های اجتماعی با هشتگ «تجمع افراد بیکار» بر سوء مدیریت مقامات سعودی تاکید کردند. پیش از این هشتگ «تجمع افراد بیکار سعودی» در آگوست 2020 برای انتقاد از نحوه برخورد دولت با بحران بیکاری در عربستان منتشر شده بود.
اداره کل آمار عربستان گزارشی را طی دو هفته گذشته منتشر کرد که نرخ بیکاری در بین سعودی‌ها در پایان سه ماهه دوم سال گذشته 15.4 درصد بوده است. فعالان سعودی برخی از اطلاعات مقامات مربوط به بیکاری را از طریق هشتگ منتشر کردند، از جمله اینکه 53.5 درصد سعودی‌های بیکار دارای مدرک لیسانس هستند.
فعالان تأکید کردند که با وجود اصلاحات اقتصادی که بیش از دو سال پیش آغاز شده و آنگونه که ولیعهد سعودی در خصوص چشم‌انداز خود تبلیغ می‌کرد، فرصت‌های شغلی یا توسعه سایر صنایع غیر نفتی توفیق چشمگیری ایجاد نشده است. بازنشر هشتگ «انجمن بیکاران» از سوی فعالان موجب شد این هشتگ در صدر قرار گیرد.
فعالان توییتری تاکید کردند که این آمار بیکاری نشان‌دهنده تزلزل در تصمیمات دولت، برنامه ریزی ضعیف و همچنین عدم صلاحیت مقامات سعودی در حل بحران‌های جامعه است درحالی‌که برخی از آن‌ها تاکید کردند که مقامات سعودی قرار بود شغل‌های متناسب با نیازهای آن‌ها را ایجاد کنند. «ترکی الشلهوبی» روزنامه‌نگار معارض سعودی نیز در این زمینه به کسانی که اقدامات بن سلمان را در خودنمایی با اموال مردم ستایش و گمان می کنند که با این کار درجه بن سلمان را بالا میبرند گفت که شما در واقع او را به عنوان یک مدل به تصویر می‌کشید.
حزب تازه تاسیس «تجمع ملی عربستان» که مخالف سیاست‌های آل سعود است با ابراز نگرانی درباره افزایش نرخ بیکاری در میان جوانان سعودی اعلام کرد: وعده‌های مقامات آل سعود با آنچه که در واقعیت انجام می‌دهند هیچ تطابقی ندارد و این بیانگر شکست رژیم سعودی در پرونده استخدام جوانان و به معنی بی‌توجهی کامل به مشقت های ملت است.
«مضاوی الرشید» معارض سعودی و سخنگوی حزب تجمع ملی نیز معتقد است طرح های جدید محمد بن سلمان برای توسعه شهر ریاض و افزایش جمعیت و وسعت آن تا سال 2030 می تواند منجر به تغییر بافت جمعیتی، بیکاری گسترده محلی و استخدام نیروی کار خارجی شود و عملا این وضعیت مساوی با تحقیر بیشتر مردم خواهد بود. هفته گذشته نیز شبکه تلویزیونی الخلیج اعلام کرد که جوانان سعودی از اینکه اتباع خارجی در این کشور در پست‌های مدیریتی حضور دارند، اما تحصیلکردگان این کشور بیکارند، به خشم آمده اند.
کاهش درآمدهای ارزی در سایه شیوع ویروس کرونا، کاهش قیمت نفت و قطع شدن درآمدهای حاصل از سفر حجاج به عربستان باعث شده تا ریاض برای جبران کسری بودجه خود به روش‌های ریاضتی روی بیاورد. در این راستا، مالیات بر ارزش افزوده از اواسط 2020، از 5 درصد به 15 درصد افزایش یافته و همچنین کمک هزینه زندگی هم از ابتدای ماه ژوئن(خرداد) قطع شد. افزایش سه‌برابری مالیات‌ها در تاریخ این کشور بی‌سابقه بوده است.
محمد الجدعان وزیر دارایی عربستان اخیرا اعلام کرد که سیاست‌های مالی در اولویت دولت این کشور قرار دارد و انتظار می‌رود کسری بودجه این کشور از 12 درصد در سال 2020، به 9/ 4 درصد در سال 2021 کاهش پیدا کند. بسیاری از تحلیل‌گران اقتصادی اقدامات ریاضتی و انقباضی سیاست‌گذاران عربستانی را مانعی بزرگ بر سر راه بازسازی رشد اقتصادی این کشور می‌دانند.
چرایی عدم موفقیت اعتراضات
در تبیین چرایی عدم موفقیت اعتراضات در عربستان و تبدیل آن به یک الگوی اعتراضی مشابه جهان عرب باید به چند متغیر مهم در شرایط کنونی توجه داشت که البته نافی اهمیت دیگر متغیرها نیست:
1. سرکوب
یکی از اصلی¬ترین عوامل عدم موفقیت اعتراضات و تظاهرات در عربستان و تبدیل آن به یک الگو و سرایت آن به نقاط دیگر، سرکوب و برخورد قاطع با معترضان و جلوگیری از تشکیل هرگونه جنبش اعتراضی در داخل و حتی خارج عربستان است. از کنترل سیستماتیک و مخفی تا شناسایی و دستگیری و سپس سرکوب و انهدام هسته های اعتراضی بخشی از یک فرآیند است که مانع از سرایت اعتراضات به دیگر مناطق عربستان می گردد.
2. تزریق کمک های مالی
دومین عامل ارائه بسته های معیشتی و کمک هزینه بلافاصله پس از هر اعتراض در عربستان است که بزرگترین آن در زمان شکل گیری خیزش های جهان عرب در سال 2011 صورت گرفت، که ملک عبدالله پادشاه سابق عربستان در آن مقطع مبلغ قابل توجهی را برای کمک به مردم اختصاص داد. بنظر می رسد در مقطع کنونی هم این ابزار می تواند در فرمت های مختلفی ارائه شود. از بخشودگی مالیاتی تا کمک های بلاعوض و وام های بلندمدت.
3. کرونا
در مقطع کنونی شاید یکی از عوامل بسیار مهمی که مانع از گسترش و سرایت اعتراضات و تظاهرات نه تنها در عربستان بلکه در دیگر نقاط جهان خواهد شد، همه گیری ویروس کرونا است که موجبات هراس و نگرانی مردم از حضور در اجتماعاتی این چنین را فراهم می آورد. اگرچه کرونا و محدودیت های آن و تاثیر بر معیشت مردم خود یکی از عوامل سبب ساز اعتراضات است، اما وضعیت این ویروس از حیث سرعت انتقال و هراسی که در سطح جهانی بوجود آورده باعث خواهد شد تا اعتراضات بیشتر از منطق محدود، محلی و مقطعی تبعیت کند و شاهد عدم موج های اعتراضی باشیم.
سناریوهای متصور
با توجه به سه متغیر مورد اشاره و بر اساس مدل های اعتراضات می توان چند سناریو را برای اعتراضات در عربستان متصور بود:
1. اعتراضات مقطعی
با توجه به نوع مطالبه معترضان که عمدتا ناظر به تصمیمات کرونایی و محدودسازی ها و کاهش خدمات و افزایش هزینه هاست و با توجه به عدم تداوم اعتراضات و سرکوب و مدیریت آن، بعید بنظر می رسد که این اعتراضات از پتانسیل اعتراضی قدرتمندی برای ایجاد تغییرات و مهمتر از آن انتقال و سرایت به مناطق دیگر برخوردار باشد. سابقه چنین اعتراضاتی در مناطق شیعه نشین عربستان همواره وجود داشته، اما نتوانسته تبدیل به یک موج در دیگر شهرهای عربستان سعودی شود. حتی در صورت تکرار اعتراضات در شهر البریده یا مناطق دیگر به احتمال زیاد دولت همزمان با قوه سرکوب با نرمش و اعطای بسته های معیشتی و کمک های مالی به سرعت قادر باشد از تبدیل این اعتراضات محلی به یک موج فراگیر ممانعت بعمل آورد.
2. گسترش تدریجی و منقطع
در سناریوی رقیب این گزاره قابل طرح است که چنین مطالباتی در دیگر مناطق عربستان سعودی هم وجود دارد، احتمالا و علیرغم فروکش کردن مقطعی اعتراضات، شاهد از سرگیری مجدد این اعتراضات در سطح و گستره متفاوتری خواهیم بود و این الگو می تواند بر اساس نوع مواجهه دولت و نیروهای سرکوب با آن و همچنین تحقق برخی مطالبات، از فروکش کردن تا اعتراضات مقطعی و منقطع در نوسان باشد.
در پایان ذکر این نکته ضروری است که به رغم بهره گیری دولت سعودی از راهبرد چهاروجهی سرکوب- توزیع منابع مالی- ابزارهای مذهبی و کنترل فضای مجازی، در بلندمدت و به دلیل تغییر نگرش در جامعه عربستان که با ظهور انقلاب‌های عربی در سال 2011 برخی از استان‌های عربستان شاهد اعتراض‌هایی بود که در نوع خود بی‌سابقه تلقی می‌شد و به سبب آگاهی روزافزون جامعه، توانمندسازی نیروهای اجتماعی و همچنین پیوند جامعه مدنی عربستان با جامعه مدنی جهانی این اعتراضات و تبدیل آن به جنبش های اعتراضی از این قابلیت برخوردار خواهند بود تا بتوانند عرصه سیاسی باثبات عربستان را به سمت بی ثباتی سوق دهند.
منابع پژوهش در دفتر پژوهشکده موجود است
- برچسب ها: اپوزیسیون سیاسی, اندیشکده, اندیشکده جریان, تظاهرات, جریان, خاورمیانه, خلیج, خلیج فارس, عربستان, فلسطین
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.
